Šansa za kompromis sa SPC?

Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve (SPC) načelno je odobrio dijalog sa kanonski nepriznatom Makedonskom pravoslavnom crkvom (MPC) o njenom statusu. Kako je navedeno u saopštenju sa Sabora, nastavak dijaloga sa „crkvom u raskolu“ odobrava se „pod uslovom da, do pozitivnog rješenja tog pitanja predvodnici raskola neizostavno obustave nepravedni progon arhiepiskopa ohridskog Jovana, kao i progon više i niže jerarhije i vjernika autonomne Pravoslavne Ohridske Arhiepiskopije (POA), odnosno odustanu od novih sudskih procesa već pokrenutih protiv njih.“

Sinod MPC tek bi trebalo da zauzme stav o odluci donijetoj u Patrijaršiji u Beogradu, a poseban problem predstavlja to što bi za pregovaračkim stolom trebalo da sjedi i vladika David kao predstavnik POA Jovana Vraniškovskog. Prema nekim izvorima, MPC na taj zahtjev gleda kao na određeni vid ucjene jer je to, smatraju, u suprotnosti sa duhom onoga što je zahtjevala srpska strana – da se Vraniškovski oslobodi iz zatvora – pri čemu je MPC uputila takav zahtjev nadležnim institucijama.

Makedonski novinar Branko Đorđeski, koji već godinama prati događaje vezane za crkvu, smatra da najava početka pregovora predstavlja dobar signal, ali i jedini način da se prevaziđe višedecenijski jaz koji je eskalirao nakon što je Ohridska arhiepiskopija proglasila autokefalnost: „Ne očekujem da će problem brzo biti riješen. On je veoma složen i glomazan, i zato ne gajim iluzije da bi mogao da bude okončan za, recimo godinu dana. Važno je, ipak, da se počne sa kontaktima, sastancima i pregovorima, što je dobra osnova za put ka rješenju. A rješenje, opet, mora biti rezultat dobre volje obiju strana.“

Crvene linije

Đorđeski, međutim, naglašava da su „crvene linije Makedonske pravoslavne crkve odavno postavljene“ i da je to: „autokefalnost pod ustavnim imenom“. „Ne vidim gdje bi to MPC mogla da popusti“, kaže Đorđeski. On podsjeća da je makedonska crkva (1958) dobila pravo na samostalnost, da bi ta odluka SPC kasnije (1966) bila povučena. „Ne vidim zašto je sporno da se sada vrati autonomni status i želio bih da tokom razgovora čujem zašto je to nemoguće i koji to specifični uslovi nisu ispunjeni. Neprestano se šalje poruka da bi mi trebalo da se vratimo u autonomni položaj, a da će se kasnije, u nekoj nedoglednoj budućnosti, vidjeti da li ispunjavamo uslove za autokefalnu crkvu. U Beogradu bi trebalo da shvate da je to za nas neprihvatljivo, jer to znači da se naša stremljenja odlažu u nedogled“, kaže Đorđeski.

Zoran Bojarovski, makedonski novinar koji takođe dugo prati crkvu, a prije svega odnose MPC i SPC, razmišlja drugačije: „Mislim da crvene linije ne bi trebalo da postoje. Realan je uslov SPC i Pravoslavne ohridske arhiepiskopije da se pregovorima neće dati legitimitet dok se ne riješi pitanje izmišljene i nedokazane tužbe protiv arhiepiskopa POA Jovana Vraniškovskog i 18 drugih episkopa, monahinja, monaha i vjernika. Kako pregovori mogu biti ravnopravni ako jednoj strani prijeti montirani sudski proces? MPC dobro zna, a to bi trebalo da saopšti i makedonskoj javnosti, da SPC ne može da dodijeli autokefalni status. Trebalo bi prihvatiti široku autonomiju koja se sada nudi i uspostaviti liturgijski dijalog i zajednicu sa svim ostalim pravoslavnim crkvama. Poslije određenog perioda vidljive bratske ljubavi, mogao bi da se otvori proces za autokefalnost koji bi jedinstveno odobrila Carigradska patrijaršija, a druge crkve prihvatile kao činjenicu“, kaže Bojarovski.

Pregovori između dvije crkve praktično su prekinuti nakon potpisivanja tzv. Niškog dogovora 2002. godine, koji se u praksi pokazao kao neuspješan. Događaji koji su zatim uslijedili, naročito oni vezani za Pravoslavnu ohridsku arhiepiskopiju Vraniškovskog, koji je više puta bio osuđivan na zatvorske kazne pod optužbama za razne finansijske malverzacije, zloupotrebu crkvene imovine i pranje para, samo su doprinijeli tome da se odnosi dodatno zamrznu.