Njemački obavještajac špijunirao za Amerikance?

Ne prođe gotovo nijedna sedmica, a da se ne otkriju neki novi detalji o „nadgledanju“ američke službe NSA. Upravo zbog toga je pritisak, ne samo na vladu u Berlinu, već i na zvaničnike Evropske unije u Briselu, sve veći. Jer stiče se utisak da se ne čini ništa.

Najnovije turbulencije izazvala je vijest o privođenju saradnika njemačke obavještajne agencije (BND), zbog optužbi da je odavao informacije SAD-u o radu parlamentarne istražne komisije, koja pokušava da utvrdi razmjere špijuniranja službe NSA. 31-godišnji saradnik BND-a, priznao je u informativnom razgovoru da je prikupljao informacije o radu pomenutog tijela. Budući da je istraga u toku, državni tužilac nije bio u poziciji da iznese više detalja o ovom slučaju. Optužbe za špijunažu „nisu nešto što se može uzeti zdravo za gotovo“, rekao je Štefen Zajbert, portparol kancelarke Merkel.

Njemačka televizija ARD prenosi detalj da su prvi rezultati istrage pokazali da je osumnjiči imao kontakte sa američkim tajnim službama i da ih je barem jednom izvijestio o rezultatima rada parlamentarne istražne komisije. Međutim, privedeni saradnik službe BND nije bio priveden zbog odavanja informacija američkoj službi, već zbog sumnje da je pokušavao da uspostavi kontakt sa ruskim obavještajcima. Igrom slučaja se ispostavilo da je u slučaj umiješana NSA.

Krajem prošle sedmice, prvi američki „insajderi“ svjedočili su pred anketnim odborom Bundestaga. Među njima i Vilijam Bini, bivši šef tehničkog odjeljenja u službi NSA, koji je, prema pisanjima njemačkih medija ispričao kako Agencijom vlada „totalitarni mentalitet“ i tendencija ka potpunoj kontroli informacija o građanima.

On je pristup NSA uporedio sa „onim koje je javnost vidjela u slučajevima diktatorskih režima“. I službenik Tomas Drejk, govorio je pred istražnom komisijom, potvrdivši da je NSA blisko sarađivala sa njemačkom službom BND.

EU pojačava sajber odbranu od američkih napada?

Ključna komponenta zvanične sajber odbrane Evropske unije (EU), izričito naglašava značaj zaštite osnovnih prava njenih građana, pa tako i njihovih ličnih podataka, od eventualnih napada u „digitalnom okruženju“. Prije saznanja o opsežnom i sistematskom špijuniranju građana u Evropi, na koje je ukazao bivši agent američke obaveštajne agencije NSA Edvard Snouden, zakonski okviri Unije nisu ukazivali na rizike nadgledanja tajnih službi savezničkih zemalja. Snoudenova otkrića su šokirala čitavu Evropu, prije svega zbog činjenice da iza špijuniranja stoje Sjedinjene Američke Države, ali i jedna članica EU – Velika Britanija.

Tek od osnivanja bezbjednosne strategije u aprilu 2013. godine, zvaničnici Unije su počeli da eksplicitno govore o saznanjima o nagledanju američke Agencije za nacionalnu bezbjednost, prijetnjama i posljedicama.

„Mi bismo sebi morali da postavimo pravo pitanje“, kaže komesar EU za "digitalna pitanja", Kroes. „Nije toliko važno zašto SAD žele da špijuniraju telefonski i internet saobraćaj u toj mjeri, već kako u tome uspijevaju? I zašto smo mi nepripremljeni i nezaštićeni od takvih prijetnji.“

Jedan od najvećih izazova u tom zadatku, iz perspektive Evropske unije, jeste infrastruktura sajber prostora, koji je u najvećoj mjeri u privatnom vlasništvu i to kompanija, čija su sjedišta u Americi, upozorava Nil Robinson, stručnjak za sajber bezbjednost na institutu RAND Evropa. Posledica svega toga jeste nemogućnost nadležnih u EU da u potpunosti zaštite podatke građana.

Evropski slon u sobi

Iako se o razmjerama špijuniranja NSA u jednom trenutku progovorilo, detalji nadgledanja američke službe GCHQ ostali su u magli nedovoljno rasvijetljeni. Ne samo da je Velika Britanija članica NATO saveza, nego i Evropske unije, koja sve države u njenom sastavu obavezuje na poštovanje ljudskih prava.

Ipak, do greške u koracima, došlo je zbog pogrešnog pristupa čelnih ljudi EU, koji su primjenu pravila igre prepustila samim članicama. Ovo je samo jedno u nizu pitanja, koja su i dalje u ingerenciji nacionalnih vlada. Lisabonski sporazum (2009) garantuje suverenitet svakoj zemlji EU, posebno u domenu nacionalne bezbjednosti, podsjeća Piter Hustinks, supervizor u zaštiti baza podataka.

Takav pristup je onemogućio kontrolu odluka bilo koje vlade, uključujući i britanske. Pitanje nacionalne bezbjednosti je ostalo nedodirljivo. S druge strane, gotovo niko ne pokazuje spremnost da se suprostavi, posebno ne vladi u Londonu u trenucima kada se govori o referendumu (2017. godine) o izlasku ove zemlje iz EU.

„Previdjeli smo neke važne mehanizme“, ističe Hustinks, aludirajući na Evropsku konvenciju o ljudskim pravima. „U više navrata smo imali situaciju, koja je ukazivala na to da su odluke Velike Britanije sa istom u suprotnosti i da izostaje adekvatna zakonska zaštita.“

Još prošlog januara je Evropsku sud za ljudska prava od vlasti u Londonu zatražio obrazloženje, povodom tvrdnji da je GCHQ prekoračila ovlašćenja i prekršila član 8. Evropske konvencije o ljudskim pravima.

Obavještajne agencije EU proširuju kapaciteta

Međutim, nisu samo Sjedinjene Američke Države i Velika Britanija u poziciji da nadgledaju građane. Prema informacijama do kojih je došao nedeljnik Špigel, najvjerovatnije zahvaljujući Edvardu Snoudenu, njemačka obavještajna agencija BND, intenzivno je sarađivala sa NSA posljednjih nekoliko godina. Postoje čak i saznanja da je u Berlinu izdjejstvovano „ublažavanje“ Zakona o zaštiti privatnosti, koji je omogućio veći „nadzor“ građana.

Robinson veruje da je većina sličnih službi u Evropi u poziciji da se odbrani od sajber napada. Holandija i Francuska su već pokazale interesovanje sa se proširi saradnja evropskih obavještajnih službi. On upozorava da bi realizacija te ideje mogla biti sporna, a da bi Brisel mogao upasti u još veću zamku.

Da bi odbrana bila efikasna neophodno je da se uspostavi bolja saradnja državnog, javnog i privatnog sektora. Ali razmjena informacija između obavještajnih službi i kompanija koje su u privatnim rukama, takođe bi moglo biti sporna, a prikupljeni podaci zloupotrebljeni.

„Suočavamo se sa paradoksom“, poručuje Robinson, evropski stručnjak za sajber bezbjednost. Pravni okvir koji bi ideju o odbrani od sajber napada sproveo u djelo, odnosno eventualne izmjene u postojećoj odbrambenoj politici EU (CSDP), mogle bi isto tako da dovedu do problema sa kojim se sada suočavamo.

Ako ne postoji dovoljna jaka i transparentna kontrola rada obavještajnih službi, nadgledanje će ostati pod velikim znakom pitanja.