Poreska dugovanja, posljedica korupcije ili nelikvidnosti?
24. novembar 2011
U Republici Srpskoj (RS) za narednu godinu planira se budžet od oko 1,8 milijardi KM, a dugovanja poreskih obveznika iznose 1,2 milijarde KM. No, dok se u RS zna ko su poreski dužnici, u FBiH dužnici su "poreska tajna", ali se barem zna da stotinu "najvećih" duguju najmanje 720 miliona KM.
Dr Kadrija Hodžić, profesor Ekonomskog fakulteta u Tuzli, ističe da je hronična nelikvidnost najveći privredni problem cijele BiH. Ne duguje se samo državi. Svako svakome duguje, a novca nema. Lanac dugovanja, kaže profesor Hodžić, najčešće se završi na nekoj budžetskoj instituciji.
Nelikvidnost koči poslovanje
"Razmjere nelikvidnosti prijete da ukoče poslovanje u zemlji. Dakle, potpunom zastoju javno registriranog poslovanja u zemlji, jer je već blokirano preko 50.000 računa, a 30.000 pravnih lica ima bar jedan račun blokiran“, kaže profesor Hodžić. Dodaje da, prema procjenama, dugovanja usljed nelikvidnosti iznose 20 milijardi KM, što je oko 90 posto ukupno ostvarenog bruto domaćeg proizvoda. Po njemu, uzroci nelikvidnosti su višeslojni.
"Prvo, domaća privreda je izrazito nekonkurentna u odnosu na regionalne razine. Preduzeća u prosjeku imaju znatno nižu produktivnost i rentabilnost. Druga stvar je pretjerani uvoz, apsorbovanje prevelikih količina inozemnih roba usljed čega novac odlazi van BiH, pa se ova zemlja, što je apsurdno za siromašnu zemlju, pojavljuje kao svojevrsni izvoznik novca," ističe profesor Hodžić. Ako problem nelikvidnosti i brojnih stečaja potraje, dodaje on, privreda BiH može ući u stanje "ukočenosti", sa nesagledivim socijalnim posljedicama.
Vladaju partije kapitala
Dr Aleksa Milojević, direktor Instituta za ekonomske i društvene studije (IDES) i penzionisani univerzitetski profesor, kaže da je najveći dio poreskih dugovanja nenaplativ i odnosi se na propala preduzeća ili ona koja su u stečaju. On ističe da poreski dug ne može biti tajna.
"Porez je javno dobro. Porez ide u podmirenje javnih potreba i ako igdje javnost treba da ima uvid, to je u poreze. Znači, nema nikakvog ni ekonomskog ni pravnog ni političkog osnova da je porez tajna, naročito da je neplaćanje poreza tajna. U svim razvijenim zemljama neplaćanje poreza je sramota i najveće krivično djelo."
O reprogramima poreskih dugovanja "velikih" profesor Milojević tvrdi da je to dio sistema u RS, ali i cijeloj BiH, u kojem vladaju partije kapitala i, po njemu, tako će biti sve dok se ne izmijeni Izborni zakon.
"Nema reprogramiranja dugova kod malih preduzeća i ona se tjeraju u stečaj i u likvidaciju. Znači, država je tu nemilosrdna, a vrlo je popustljiva prema ovim krupnim preduzećima. Od njih se ne smije zahtijevati naplata poreskih potraživanja zbog toga što su oni faktički na vlasti. Poslanici u republičkoj skupštini su samo marionete", zaključuje Milojević.
Najveći duguju 300 miliona KM
Dragan Čavić, nekadašnji predsjednik RS, a danas jedan od lidera opozicije, smatra da reprogrami dugovanja "velikih" imaju obilježja korupcije. Račune koje inspektori blokiraju, Vlada RS deblokira odobravanjem reprograma dugovanja. U isto vrijeme, podižu se nepovoljni krediti da bi se zakrpile rupe u budžetu.
"Tačno se zna koje su to firme koje mogu sebi da dozvole neizmirene obaveze prema budžetu, kada su u pitanju neuplaćeni porezi i neizmirene obaveze prema fondovima," kaže Čavić i dodaje: "Imamo još jednu apsurdnu situaciju da određeni veliki poreski dužnici istovremeno učestvuju na tenderima i dobijaju vrlo velike javne poslove, pa čak ostvaruju i kreditna zaduženja kod Investiciono-razvojne banke. Nema tu mnogo tajni. Ovdje su, u Republici Srpskoj, politički, porodični i prijateljski odnosi determinanta izvršenja ili neizvršenja zakona."
Glavna služba za reviziju javnog sektora u RS tokom kontrole u Poreskoj upravi otkrila je niz problema u vezi sa reprogramima. Svaka od 315 firmi duguje najmanje 500.000 KM državi za neplaćene poreze i doprinose, a samo prvih deset na spisku najvećih dužnika duguju oko 300 miliona KM. Među tim dužnicima su "Rafinerija nafte" Brod, "Novoteks" Trebinje, "Nestro Petrol" Banjaluka, "Birač" Zvornik, "Integral inžinjering" Laktaši, "Integra inžinjering".
Autor: Emir Musli
Odgovorni urednik: Svetozar Savić