Ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας με ελληνικό χιτώνα

Στο Βρετανικό Μουσείο εγκαινιάστηκε μια εντυπωσιακή έκθεση για τον αυτοκράτορα Αδριανό που διακυβέρνησε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία το πρώτο μισό του 2ου αιώνα μετά Χριστό, τον ηγεμόνα που ήταν και ποιητής και προστάτης των τεχνών και φιλέλλην. Η πιο χαρακτηριστική, η πιο γνωστή παράστασή του είναι ένα μαρμάρινο άγαλμα που βρίσκεται από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα εκεί, στο Βρετανικό Μουσείο. Δεν φορά ρωμαϊκή τήβεννο, αλλά χιτώνα ελληνικό και έχει μούσι, ήταν ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που εισήγαγε το μούσι, ίσως για να τιμήσει λένε τις παρεμφερείς μορφές των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων. Το άγαλμα αυτό το είχαν ανακαλύψει το 1861 στα ερείπια του Ναού του Απόλλωνα στην Κυρήνη, στη σημερινή Λιβύη, Βρετανοί αρχαιολόγοι. Και είχαν αποφανθεί ότι ενσαρκώνει κατά τον πιο τέλειο τρόπο το στίγμα της διακυβέρνησης του Αδριανού που να υπενθυμίσουμε είχε διακόψει την επεκτατική πολιτική του προκατόχου του Τραϊανού και είχε επιδοθεί στη διασφάλιση της ειρήνης και των υπαρχόντων συνόρων, με την κατασκευή μεταξύ άλλων μακρών, μακροτάτων τειχών.

Συγκόλληση για χάρη της Βρετανίας

Τώρα, ενόψει της έκθεσης, οι Βρετανοί αρχαιολόγοι είπαν να φρεσκάρουν λιγάκι το άγαλμα και να του βάλουν νέα συνδετικά υλικά. Και τι έπαθαν! Αφαιρώντας τον γύψο της βικτωριανής εποχής κατάλαβαν ότι ήταν μπλόφα. Οι βικτωριανοί συνάδελφοι είχαν συγκολλήσει κομμάτια άσχετα μεταξύ τους, απλά τα είχαν βρει όλα εκεί στην Κυρήνη. Κόλλησαν δηλαδή την κάρα του Αδριανού σε ένα άσχετο σώμα. Γιατί άραγε; Ήταν ατζαμήδες; Κάθε άλλο. Ήξεραν και με το παραπάνω τι ήθελαν. Ήθελαν μια μορφή που να ενσαρκώνει το στίγμα της δικής τους εποχής, να παρουσιάζει τον αρχαίο Αδριανό σαν προπάτορα της Pax Britannica του 19ου αιώνα, τον αρχαίο Αδριανό σαν φιλειρηνικό εκπολιτιστή, πρόδρομο της βρετανικής αυτοκρατορίας. Οπότε κόλλησαν τα ευρήματα της Κυρήνης όπως ταίριαζε στην επίκαιρη πρόθεσή τους, ένα ρωμαϊκό κεφάλι με ένα ελληνικό κορμί με χιτώνα.

Και ποιο είναι το δικό μας πρόσωπο;

Μάλιστα, αυτό έκαναν οι αθεόφοβοι. Αλλά οι νυν συνάδελφοί τους αποκατέστησαν την αλήθεια. Άρα τέλειωσε η ιστορία της αθέμιτης οικειοποίησης του κλεινού Αδριανού; Αποκατεστάθη η αντικειμενικότης; Άγνωστο. Γιατί αν αποδεχθούμε ότι είναι αναπόφευκτο κάθε εποχή να προβάλλει το πρόσωπό της στο παρελθόν που μελετά, τότε ποιο είναι το δικό μας πρόσωπο, όταν θέλουμε την αποκατάσταση του παρελθόντος με τους δικούς του όρους κάθε φορά, χωρίς καμιά προβολή από το σήμερα; Γίναμε οι καλύτεροι μελετητές όλων των αιώνων ή δεν έχουμε τίποτα να προβάλουμε στο παρελθόν, δεν έχουμε κανένα αίτημα απ’ αυτό, εκτός από το να μην παρεμβαίνει στα δικά μας, που δεν έχουν κανένα δεσμό, καμιά φιλοδοξία, καμιά σχέση με όσα προϋπήρξαν; Η απάντηση φαίνεται δύσκολη, πάνω απ’ όλα επειδή βρισκόμαστε ακριβώς βουτηγμένοι μέσα σ’ αυτό το σήμερα. Ίσως μας το πουν οι συνάδελφοι που θα μας μελετήσουν σε εκατό, εκατόν πενήντα χρόνια.