Αλεξίεβιτς: Η βαρβαρότητα του 21ου αιώνα

Η ανατρεπτική συγγραφέας και δημοσιογράφος Σβετλάνα Αλεξίεβιτς τιμήθηκε το 2015 από τη Βασιλική Ακαδημία της Σουηδίας με το Νομπέλ Λογοτεχνίας, το κορυφαίο βραβείο στον χώρο των γραμμάτων. Πόσο όμως αυτό το βραβείο έχει αλλάξει την καθημερινότητά της, τον τρόπο που γράφει και εκφράζεται; Σε συνέντευξη που παραχώρησε στη Deutsche Welle κατά την επίσκεψή της αυτή την εβδομάδα στα κεντρικά του σταθμού μας στη Βόννη λέει χαρακτηριστικά: «Ελεύθερο χρόνο δεν είχα έτσι κι αλλιώς. Είναι λυπηρό αλλά πάντα ήμουν ακοινώνητος άνθρωτος, ένας άνθρωπος-γραφομηχανή. Θα προτιμούσα απλώς να σκέφτομαι και να γράφω ήσυχα μόνο για μένα». Η λευκορωσίδα συγγραφέας βλέπει το Νομπέλ, ίσως και τα βραβεία εν γένει, με κάποια δυσπιστία. «Πλέον δεν μπορώ να πω λέξη. Οτιδήποτε κι αν πω αμέσως δημοσιεύεται. Φυσικά αυτό είναι κάτι που μου προκαλεί αμηχανία».

Περί Ρωσίας και Λευκορωσίας

Το συνολικό έργο της Αλεξίεβιτς είναι στραμμένο προς την πολιτική και διακρίνεται από έντονη ιστορικότητα. Τα βιβλία της είναι αποκαλυπτικά για τη δύσκολη καθημερινότητα στη Σοβιετική Ένωση. Γενικότερα αποτελούν μια μαρτυρία για τη σχέση των απλών ανθρώπων με τους μηχανισμούς ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος που καταπατά κάθε έκφανση της ανθρώπινης ελευθερίας και αξιοπρέπειας. Η ίδια έχει έρθει πολλές φορές αντιμέτωπη και με το αυταρχικό καθεστώς Λουκασένκο στη Λευκορωσία, για το οποίο λέει ότι βρίσκεται ακόμη σε μια ιδιότυπη σχέση εξάρτησης από τη Ρωσία. «Πρόκειται για καθεστώς με στοιχεία αυτοκρατορικής διακυβέρνησης αλλά και σοσιαλισμού», λέει χαρακτηριστικά.

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Αλεξίεβιτς έχει βρεθεί όμως συχνά και η μετασοβιετική Μόσχα. Το βιβλίο της «Η εποχή του second hand» πραγματεύεται αυτήν ακριβώς την ιστορική φάση, όπως επίσης και την κατασκευή «εξωτερικών εχθρών» στη σημερινή Ρωσία, μια τεχνική την οποία επιστρατεύουν επανειλημμένα οι ηγεσίες για να αποπροσανατολίσουν τον κόσμο από τα εσωτερικά προβλήματα. Για τον Πούτιν και τη μεγάλη δημοτικότητα που ο ίδιος απολαμβάνει ακόμη παρά τον αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησής του, η Αλεξίεβιτς αναφέρει: «Είχα κάποτε δημοσιεύσει ένα άρθρο με τίτλο 'O συλλογικός Πούτιν'. Στο κείμενο αυτό έγραφα με λίγα λόγια ότι το θέμα δεν είναι ο Πούτιν αυτός καθεαυτός αλλά το γεγονός ότι αυτός ενσαρκώνει με κάποιο τρόπο τις συνειδητές και ασυνείδητες επιθυμίες της ρωσικής κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που σήμερα αισθάνεται ταπεινωμένη, καταληστευμένη, εξαπατημένη». Όπως εξηγεί Αλεξίεβιτς, ο Πούτιν είναι ο ηγέτης εκείνος που τονώνει το εθνικό αίσθημα των Ρώσων επενδύοντας παράλληλα στην αναγκαία δημιουργία εξωτερικών εχθρών.

Μιλώντας για το Τσερνομπίλ σήμερα

Στα έργα της Αλεξίεβιτς βρίσκει κανείς συχνά το επαναλαμβανόμενο μοτίβο της καταστροφής: είτε στην κοινωνική της εκδοχή εστιάζοντας στην κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ είτε στη φυσική της διάσταση, ρίχνοντας φως στην πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ τριάντα χρόνια πριν -για την οποία μιλά στο βιβλίο της «Τσερνομπίλ, ένα χρονικό του μέλλοντος».Τι συμβολίζει όμως το Τσερνομπίλ σήμερα για την ίδια; «Όσοι φίλοι μου πέθαναν τα τελευταία δέκα χρόνια, πέθαναν από καρκίνο. Στην κυριολεξία δεν περνά μέρα που να μην μαθαίνω ότι κάποιος γνωστός μου πάσχει ή πέθανε από καρκίνο. Ήδη οι επιστήμονες από την εποχή εκείνη είχαν προβλέψει ότι σταδιακά σε βάθος χρόνου θα υπήρχαν περισσότεροι θάνατοι από καρκίνο λόγω της συσσώρευσης ραδιενέργειας(…). Αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα και μάλιστα με επιθετικό τρόπο», λέει σημειώνοντας εμφατικά: «Δεν μπορούμε να πούμε ότι ζούμε σήμερα σε μια μετα-Τσερνομπίλ εποχή. Ζούμε ακριβώς στη μέση της εποχής αυτής. Και αυτή η εποχή θα διαρκέσει για πάντα».

H βαρβαρότητα στον 21ο αιώνα

Με τι όμως ασχολείται σήμερα η συγγραφέας; Τι την απασχολεί και τι την εμπνέει; «Κουράστηκα να γράφω για τον πόλεμο. Δεν μπορώ άλλο να βλέπω αυτή την ανθρώπινη τρέλα. Και δε μπορώ να καταλάβω πού ένας άνθρωπος βρίσκει το δικαίωμα να σκοτώνει έναν άλλο. Τόσο ένας δίκαιος όσο και ένας άδικος πόλεμος είναι απλώς δολοφονία. Πιστεύω ότι στον 21ο αιώνα πρέπει να μαχόμαστε με ιδέες. Πρέπει να συνομιλούμε και να διαπραγματευόμαστε, όχι να σκοτώνουμε. Αλλά εξακολουθούμε να σκοτώνουμε. Και αυτό είναι βαρβαρότητα».

Αυτήν την εποχή, όπως λέει η ίδια, έχει στα σκαριά δύο βιβλία. Η θεματολογία τους δεν θυμίζει σε τίποτα την «παλιά» Αλεξίεβιτς. Το ένα μιλά για την αγάπη και τον έρωτα. Το άλλο για την κατάσταση του ανθρώπου όταν ο βίος οδεύει σιγά-σιγά προς το τέλος.

Mαργαρίτα Καλτς Μιχαΐλοβα / Δήμητρα Κυρανούδη