«Αποφλοιώνοντας το κρεμμύδι»

Την αποκάλυψη για το παρελθόν του έκανε πρότινος ο ίδιος ο Γκίντερ Γκρας: λίγους μήνες πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, νεαρός τότε, είχε ενταχθεί στο σώμα τωνWaffen-SS. Οι επιφυλλιδογράφοι στη Γερμανία και αλλού ξεσπάθωσαν κατά του Γερμανού νομπελίστα.

Ο ίδιος ο Γκίντερ Γρας τοποθετήθηκε δημόσια για πρώτη φορά την περασμένη Δευτέρα σε λογοτεχνική βραδιά στο Βερολίνο, όπου διάβασε από το αυτοβιογραφικό του βιβλίο „Beim Ηäuten der Zwiebel“, («αποφλοιώνοντας το κρεμμύδι»), στο οποίο περιλαμβάνεται και η αποκάλυψη για το παρελθόν του. «Στέκομαι ακόμη όρθιος στα δυο μου πόδια, και θα συνεχίσω να ανοίγω το στόμα μου, όποτε το θεωρώ σωστό. Διότι υπήρξαν και κάποια σχόλια, που με καλούσαν να σωπάσω», σημείωσε δηκτικά ο Γκίντερ Γκρας.

Οι τελευταίες ημέρες ήταν «δύσκολες» παραδέχεται ο Γκίντερ Γκρας, όπως και αυτή, η πρώτη του, δημόσια εμφάνιση στο κοινό του Βερολίνου. Ο συντονιστής της συζήτησης Wolfgang Herles δεν του χαρίζεται, μπαίνει κατ’ ευθείαν στο θέμα και θέτει την ερώτηση που απασχολεί το τελευταίο διάστημα όλους. Γιατί, ειδικά αυτός που στην Ομοσπονδιακή Γερμανία θεωρείται ιεραπόστολος της ηθικής, δεν αποκάλυψε νωρίτερα όλες τις πτυχές του παρελθόντος του;

«Με ποιο δικαίωμα αξιώνει κάποιος από μένα, εκείνη ή την άλλη χρονική στιγμή να ασχοληθώ δημοσίως με μία μικρή φάση της ζωής μου;» ανταπαντά ο Γκίντερ Γρας και αποσαφηνίζει ότι το λόγο της σιωπής του: Δεν ήταν ούτε ντροπή, ούτε ιδιοτελής υπολογισμός. Ήταν η μακρά αναζήτηση για τον τρόπο που θα το κάνει. «Δεν ήθελα να βγω και να πω, ότι ήμουνα για μερικές εβδομάδες και μήνες στα Waffen-SS. Ήθελα να περιγράψω σε ένα γενικότερο πλαίσιο τα νεανικά χρόνια, πώς συνέβη με τη γενιά μου να πέσει εκεί μέσα», εξηγεί ο Γκρας. Και κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει μόνο με ένα βιβλίο.

Ήταν πάντα δύσπιστος στην παραδοσιακή φόρμα της αυτοβιογραφίας, όπου δύσκολα μπορεί κανείς να ξεχωρίσει τις θολές αναμνήσεις από τα πραγματικά γεγονότα. «Η αμφιβολία μου για τη ικανότητα της μνήμης, για τη γνώση μέσω της μνήμης, που ρέπει στην ωραιοποίηση των γεγονότων, που τείνει να απλοποιεί περίπλοκες και αντιφατικές εξελίξεις με τρόπο ώστε να μπορούν να εξιστορηθούν και να καταγραφούν στο χαρτί. Η αμφιβολία λοιπόν στη φόρμα της αυτοβιογραφίας. Και αυτό ήταν ο φιλόδοξος στόχος μου στη συγγραφή αυτού του βιβλίου».

Η κριτική βεβαίως και οι επιθέσεις που δέχτηκε ο Γκρας δεν ήταν για τη λογοτεχνική φόρμα του βιβλίου του «Beim Häuten der Zwiebel», («αποφλοιώνοντας το κρεμμύδι»), αλλά κατ΄ εξοχήν για την ένταξή του στην επίλεκτη μονάδα του χιτλερικού καθεστώτος Waffen-SS, για την οποία απολογείται: «Ήταν στην ουσία ένας κλειστός κόσμος. Χωρίς εναλλακτική λύση. Εκτός, εάν προέρχονταν κανείς από οικογένειες - και υπήρξαν τέτοιες περιπτώσεις - όπου οι γονείς, ριψοκινδυνεύοντας, προέβαλαν αντίσταση, τουλάχιστον εσωτερικά».

Δεν ήταν όμως η περίπτωση της μικροαστικής οικογένειας του Γκίντερ Γκρας με τις αγωνίες των συμβιβασμένων και το φόβο μπροστά στο φάσμα του πολέμου και της πείνας, με τα ψέματα και τις συγκαλύψεις της μεταπολεμικής περιόδου που άφησαν τα ίχνη τους στη ζωή του Γκρας μέχρι και σήμερα, σφραγίζοντας και το έργο του.