Γερμανικά στοιχήματα με τη νεοελληνική ταυτότητα

Λέγαμε τις προάλλες ότι στην ουσία το περίφημο πια, προκλητικό εξώφυλλο του περιοδικού Focus με την Αφροδίτη της Μήλου να χειρονομεί άπρεπα απηχούσε ένα βαθύτερο, απογοητευμένο φιλελληνισμό, μια προδομένη εξιδανίκευση δηλαδή. Όλα μάλιστα τα αιχμηρά και λαϊκότροπα εχθρικά δημοσιεύματα του γερμανικού τύπου ευρείας κυκλοφορίας για την Ελλάδα τον τελευταίο καιρό είχαν μια χολή που δεν είχαν τα ανάλογα δημοσιεύματα για την ελληνική δημοσιονομική κρίση στη Μεγάλη Βρετανία ή τη Γαλλία. Και αυτή η ιδιαίτερη γερμανική «πίκα» χρήζει ερμηνείας. Μας την προσφέρει το κύριο άρθρο στο πολιτιστικό ένθετο της μεγάλης εβδομαδιαίας εφημερίδας Die Zeit την περασμένη εβδομάδα με τίτλο «Αχ, αυτοί οι Έλληνες!». Το υπογράφει ο διευθυντής του ένθετου και ευρύτερα γνωστός εδώ στη Γερμανία λόγιος δημοσιογράφος Jens Jessen.

Ο ελληνισμός και η γερμανική εθνογένεση

Στην ιστορική του αναδρομή υπενθυμίζει ότι στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα οι Γερμανοί είχαν ανάγκη να επινοήσουν ένα σημαντικό παρελθόν, όπως οι Γάλλοι είχαν με τον τρόπο τους οικειοποιηθεί τους Ρωμαίους και τον πολιτισμό τους. Οι Γερμανοί λοιπόν ανακάλυψαν και μελέτησαν με πάθος του αρχαίους Έλληνες, όχι γενικώς και αορίστως, αλλά πολύ συγκεκριμένα ως δικό τους πνευματικό πρότυπο και πρωτότυπο. Και αυτό είναι κατά τη γνώμη μας το καίριο, η εξιδανίκευση των Ελλήνων ως στοιχείο της γερμανικής εθνογένεσης. Οι λεπτομέρειες έχουν σήμερα ξεχαστεί από τους πολλούς, αλλά το καίριο αυτό στοιχείο παραμένει καταχωνιασμένο στη θολή συλλογική συνείδηση και μνήμη. Και αναδύεται πάλι σε συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές, δοξαστικό ή κεραυνοβόλο, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Κερδοσκοπίες και απώλειες

Αυτόν τον καιρό ξεπρόβαλε πάλι κεραυνοβόλο. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τον 19ο αιώνα οι Γερμανοί είχαν καλλιεργήσει ταυτόχρονα με την ελληνολατρία και το απαραίτητο συμπλήρωμα που αφορούσε τους Νεοέλληνες της εποχής: τον φιλελληνισμό. Παράλληλα γι’ αυτούς τους δεύτερους, τους Νεοέλληνες, υπήρχε και ένα αντίθετο μειοψηφικό ρεύμα, αυτό που εξέφρασε για παράδειγμα ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου Jakob Philipp Fallmerayer με το έργο του για τη μη ελληνική καταγωγή των Νεοελλήνων. Ένα μικρό απόσπασμα του άρθρου για τους γερμανικούς χειρισμούς της νεοελληνικής ταυτότητας: «Έτσι όπως αυτόν τον καιρό πολλοί κερδοσκόποι στοιχηματίζουν στη χρεοκοπία της Ελλάδας, έτσι και οι Γερμανοί στοιχημάτιζαν πάντα στη νεοελληνική ταυτότητα: πότε ότι ταυτίζεται με την αρχαία ελληνική και πότε ότι δεν ταυτίζεται. Πάντως οι Γερμανοί αυτό το στοίχημα το χάνουν παραδοσιακά. Οι σημερινοί Έλληνες δεν υπήρξαν ποτέ έτσι όπως τους ήθελαν οι Γερμανοί». Και να δυο χαρακτηριστικές γερμανικές περιπέτειες με τους Νεοέλληνες. Τον 19ο αιώνα οι απόψεις του Fallmerayer δεν ταίριαζαν καθόλου με τις βλέψεις του οίκου των Wittelsbach να επανδρώσει τον νεοσύστατο ελληνικό θρόνο. Και ο καθηγητής έχασε την έδρα του στο πανεπιστήμιο. Τον 20ό αιώνα η χιτλερική Γερμανία επιτέθηκε στην Ελλάδα νομίζοντας ότι θα γινόταν δεκτή μετά βαΐων και κλάδων από τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων. Όταν συνάντησε σθεναρή αντίσταση, έβγαλε από το σεντούκι τα παλιά κιτάπια του Fallmerayer για να δείξει ότι συναντούσε αντίσταση από έναν πληθυσμό ποταπής καταγωγής. Ναι, οι Γερμανοί έχασαν όντως συχνά το στοίχημα κερδοσκοπώντας με τη νεοελληνική ταυτότητα.

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Κώστας Συμεωνίδης