Για τη μάχη του Μαραθώνα

Παρ’ ολίγο να το ξεχάσουμε, αλλά επανορθώνουμε σήμερα. Πέρυσι έκλεισαν 2.500 ολόκληρα χρόνια από την περίφημη μάχη του Μαραθώνα. Και υπάρχουν βέβαια διάφοροι τρόποι να θυμηθεί κανείς σημαντικά ιστορικά γεγονότα, είναι σκολιές οι ατραποί της μνήμης. Ένα παράδειγμα και μια σύγκριση. Σε λίγες μέρες μεταφέρεται στο παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στο Βερολίνο μια σχετική έκθεση με εικόνες και κείμενα, μια έκθεση των υπουργείων Πολιτισμού και Εξωτερικών με τίτλο: «Η μάχη του Μαραθώνα. Διαχρονικό πρότυπο ηρωισμού – αέναος πηγή έμπνευσης». Και το αντιπαράδειγμα: ανοίγουμε πριν από κάμποσες μέρες το πολιτιστικό ένθετο της εφημερίδας του Μονάχου Süddeutsche Zeitung και διαβάζουμε τον τίτλο: «Ο Μαραθώνας ήταν μόνο μια παραλιακή αψιμαχία». Το άρθρο είναι η παρουσίαση του τόμου Ο ελληνικός κόσμος στη σειρά Τόποι μνήμης της αρχαιότητας στις εκδόσεις Beck.

Γεγονότα και σύμβολα

Το ίδιο ιστορικό γεγονός, δύο εντελώς διαφορετικοί τίτλοι, ο πρώτος ενθουσιώδης και εγκλωβισμένος στο διαχρονικό και το αέναο, ο δεύτερος λιτός και ψύχραιμος, στην υπηρεσία μιας εκλογίκευσης των ιστορικών πραγμάτων. Όχι, δεν πρόκειται για το ψευδές δίλημμα ανάμεσα σε έναν αμέριστο ενθουσιασμό και μια απομυθοποίηση. Πρόκειται για δυο θεμελιακά διαφορετικές προσεγγίσεις του παρελθόντος. Η νεοελληνική έκθεση για τον Μαραθώνα βλέπει στην αρχαία εκείνη μάχη μεταξύ Ελλήνων και Περσών ένα πρότυπο ηρωισμού. Το γερμανικό σύγγραμμα και ο παρουσιαστής του βλέπουν στην αρχαία μάχη ένα γεγονός που του προστέθηκαν στη συνέχεια πολλά σύμβολα και φιοριτούρες, αλλά που σήμερα μπορούμε να ανατρέξουμε σ’ αυτό και πολύ απλούστερα, σε αναζήτηση των πραγματικών του διαστάσεων.

Οι ανάγκες των μεταγενέστερων

Σημειωτέον ότι η εκτίμηση πως ο Μαραθώνας ήταν απλά μια παραλιακή αψιμαχία ανήκει στον Πλούταρχο, ενώ πολλοί νεώτεροι ιστορικοί στην αντιπαράθεση εκείνη μεταξύ Ελλήνων και Περσών, μεταξύ Δύσης και Ανατολής, είδαν το «πρώτο κλάμα της νεογέννητης Ευρώπης.» Οι αρχαίοι Αθηναίοι την είχαν δει σαν ευκαιρία να ανακηρύξουν εαυτούς σωτήρες όλης της Ελλάδας μια και δεν είχαν πάρει μέρος οι Σπαρτιάτες. Και ο Γερμανός ιστορικός του 19ου αιώνα Theodor Mommsen για παράδειγμα εκφωνώντας ομιλία το 1884 στα γενέθλια του αυτοκράτορα Γουλιέλμου ΙΙ είχε εκμεταλλευθεί τον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα για να δικαιολογήσει εκ των υστέρων τους γερμανικούς πολέμους κατά της Δανίας, της Αυστρίας και της Γαλλίας. Έτσι έχει νόημα η ιστορική αναδρομή, να δούμε τα γεγονότα όσο είναι εφικτό στις διαστάσεις της εποχής τους και μετά να εξετάσουμε τις πρόσθετες σημασίες που απέκτησαν ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες των μεταγενέστερων. Η άλλη προσέγγιση, υπό το πρίσμα της αιωνιότητας υποτίθεται, εξυπηρετεί μόνο την επικαιρότητα, είναι μνήμη κίβδηλη και μερικές φορές ασύστολη τυμβωρυχία.

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου