1. Μετάβαση στο περιεχόμενο
  2. Μετάβαση στο κύριο μενού
  3. Μετάβαση σε περισσότερους ιστοτόπους της DW

Γιουγκοσλαβία 20 χρόνια μετά: η διάλυση μιας πολυεθνικής ομοσπονδίας και οι επιπτώσεις της

11 Ιουλίου 2010

Οι ρωγμές στην πολυεθνική ταυτότητα των Γιουγκοσλάβων είχαν αρχίσει πολύ νωρίτερα από τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα. Το 1990 είναι η χρονιά που παγιώνονται οι εθνικιστικές τάσεις και αναμοχλεύονται τα παλιά πάθη.

https://p.dw.com/p/OEIs
Εικόνα: DW

20 χρόνια μετά από την κατάρρευση της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβίας είναι καιρός για μια έστω σύντομη αποτίμηση των πολιτικών συνεπειών της διάλυσης μιας χώρας που έζησε με μεγάλη επιτυχία και επί 55 χρόνια σαν ενιαίο κράτος.

Η ιστορία της ίδρυσής της αρχίζει από το διχασμό της μεταπολεμικής Ευρώπης και τον χωρισμό της σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα στο Ανατολικό και στο Δυτικό Μπλοκ, στο σοσιαλιστικό και στο δυτικό φιλελεύθερο στρατόπεδο.

Το Κίνημα των Αδεσμεύτων και η πολυεθνική ταυτότητα της Γιουγκοσλαβίας

Josip Broz Tito
Γιόσιπ Μπροζ Τίτο (1892 - 1980)Εικόνα: Nationalpark Brijuni

Ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας, ο Κροάτης κομμουνιστής Γιόσιπ Μπροζ Τίτο τα χάλασε γρήγορα με την τότε Σοβιετική Ένωση και το 1948 επέλεξε τον Τρίτο Δρόμο. Δηλαδή, δεν συμπαρατάχθηκε με κανένα από τα δύο στρατόπεδα της εποχής: ούτε με τους Σοβιετικούς και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, ούτε με τους Δυτικούς και το ΝΑΤΟ.

Συνήψε όμως συμμαχίες με άλλες χώρες και το 1956 μαζί με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ και τον Ινδό πρόεδρο Γιαβαχαρλάλ Νέχρου ίδρυσαν το Κίνημα των Αδεσμεύτων, στο οποίο συμμετείχαν πάνω από 100 κράτη-μέλη.

Για την ομοσπονδιακή και πολυεθνική Γιουγκοσλαβία του Τίτο το κίνημα αυτό ήταν ένας ισχυρός πυλώνας στην παγκόσμια και στη βαλκανική πολιτική κονίστρα.

Η νεοϊδρυθείσα ομοσπονδία σφυρηλατήθηκε επί μισό αιώνα στις αρχές του Κινήματος των Αδεσμεύτων: Σεβασμός της εδαφικής ακεραιότητας, αμοιβαία συμφωνία μη επίθεσης, μη παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις των χωρών-μελών, σχέσεις ισότητας και αμοιβαίου οφέλους και ειρηνική συνύπαρξη διαφορετικών λαών και οικονομικοπολιτικών συστημάτων.

Gamal Abdel Nasser
Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ (1918 -1970)Εικόνα: AP

Με τον θάνατο του χαρισματικού ηγέτη Γιόσιπ Τίτο και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το όραμα των Αδεσμεύτων και η πολυεθνική ταυτότητα των Γιουγκοσλάβων απέκτησαν τις πρώτες ρωγμές. Όπως υποστηρίζει ο Ρούντιγκερ Ρόσσιγκ, βαλκανολόγος και δημοσιογράφος: «Οι Αδέσμευτοι μπορούσαν να αυτοπροσδιοριστούν μόνον από τις διαφορές ανάμεσα στη ΣΕ και το Δυτικό Κόσμο. Έτσι όχι μόνον οριοθετούνταν, αλλά διαμόρφωσαν από αυτές την εναλλακτική πολιτική τους πρόταση. Επομένως όταν χάθηκε αυτή η ισορροπία της διαφορετικότητας δηλαδή κατέρρευσε το ένα από τα δύο συστήματα συνετρίβη και το θεμέλιο, στο οποίο είχε οικοδομηθεί ο Τρίτος Δρόμος που ακολουθούσαν οι Αδέσμευτοι».

Αλλαγή του χάρτη των Βαλκανίων και η ανατροπή του μεταπολεμικού status quo

Artikelbild Symbolbild Europa Westbalkan EU-Erweiterung Symbolbild Europa Westbalkan EU-Erweiterung Albanien, Bosnien und Herzegowina, Kosovo, Kroatien, Mazedonien, Montenegro, Serbien
Τα έξι διάδοχα κράτη της ΓιουγκοσλαβίαςΕικόνα: DW

Η σημαντικότερη ίσως συνέπεια της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας ήταν οι πόλεμοι στην περιοχή. Ήταν η πρώτη φορά που διεξάγονταν πόλεμοι σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά ήταν και η πρώτη φορά που κατέρρεε ένα πολιτικό σύστημα: Η Σοβιετική Ένωση και το σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Οι πόλεμοι στη Γιουγκοσλαβία οδήγησαν σε αποσχίσεις και ανεξαρτητοποιήσεις και άλλαξαν ουσιαστικά το χάρτη των Βαλκανίων.

Πολιτικοί και διπλωμάτες ήταν όμως ανέτοιμοι για μια τέτοια αλλαγή. Ουδείς ήξερε ή μπορούσε να προτείνει εναλλακτικές λύσεις. Έτσι η προσπάθεια να διατηρηθεί η εδαφική ακεραιότητα της πολυεθνικής Γιουγκοσλαβίας απέτυχε.

Ο Γερμανός βαλκανολόγος Ρόσιγκ υπογραμμίζει πως οι αιτίες αυτής της κατάρρευσης και των αποσχίσεων ήταν εγγενείς: «Η Γιουγκοσλαβία αποσυντέθηκε, καταστράφηκε και καταληστεύθηκε από τις δικές της πολιτικές ελίτ.» Και υποστηρίζει ότι για να καταλήξουμε σε ασφαλή και αντικειμενικά συμπεράσματα πρέπει να αποστασιοποιηθούμε από το μύθο των έξωθεν αιτιών: «Νομίζω ότι ούτε σε 50 χρόνια δεν θα διαπιστώσουμε κάποια πρόοδο στα εκεί τεκταινόμενα από τις σημερινές πολιτικές και οικονομικές ελίτ, εάν δεν αποδεχθούμε το δεδομένο ότι οι αιτίες ήταν εγγενείς».

Kroatien Land und Leute zerstörrte Häuser in Donji Lapac in Lika Kriegsruinen
Τα ερείπια του πολέμου: Donji Lapac - ΚροατίαΕικόνα: Ognjen Alujevic

Όμως η κατάρρευση και τελικά η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας συνιστά για πολλούς πολιτολόγους το «κακό παράδειγμα» ή μάλλον το πρότυπο αποσχίσεων σε όλες τις χώρες του κόσμου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Αφρική, όπου ως γνωστόν τα εθνικά σύνορα χαράχθηκαν από τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις (κυρίως Βρετανία και Γαλλία), αλλά συνιστούσαν μια παγιωμένη κατάσταση.

Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας δόθηκε το πράσινο φως σε αποσχίσεις. Ο Αιθίοπας Άσφα Βόσεν-Ασεράτε, πολιτικός αναλυτής, επισημαίνει ότι οι συνέπειες της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας ήταν για την Αφρική δραματικές: «Μέχρι τότε οι ευρωπαϊκές χώρες αποδέχονταν τα εθνικά σύνορα των αφρικανικών χωρών και αυτή την αρχή τηρούσαν και στην Αφρική, ηγέτες και λαοί. Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας σπάει το ταμπού, παύει να υπάρχει αυτό το status quo και νομιμοποιείται η απόσχιση.

Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας ήταν για την Αφρική μια μαύρη μέρα.»

Selma Filipovic / Βιβή Παπαναγιώτου

Επιμέλεια Σύνταξης Ειρήνη Αναστασοπούλου