Διχάζει στο Λούβρο ο γερμανικός ρομαντισμός

Στο μουσείο του Λούβρου τα βλέμματα είναι στραμμένα αυτόν τον καιρό στην έκθεση για τον γερμανικό ρομαντισμό από το 1800 μέχρι το 1939. «De l’ Allemagne» (Aπό τη Γερμανία) ο τίτλος, όπως ακριβώς και το ομώνυμο έργο της γαλλίδας μπουρζουά Μαντάμ ντε Σταλ, η οποία είχε περιηγηθεί στις αρχές του 19ου αιώνα στη Γερμανία, καταγράφοντας βιώματα και παραστάσεις αλλά και παροτρύνοντας τους γείτονες Γερμανούς να εμπνευσθούν από τα γαλλικά πρότυπα. Ήδη από την είσοδο της έκθεσης μπορούν οι επισκέπτες να διαβάσουν τις περιγραφές της ντε Σταλ, οι οποίες παρουσιάζονται παράλληλα με κείμενα του σύγχρονού της γερμανού ποιητή Χάινριχ Χάινε, ο οποίος ζούσε εξόριστος στο Παρίσι. Αν και οι δυο τους δεν συναντήθηκαν ποτέ, τα κείμενά τους βρίσκονται σε έναν δημιουργικό διάλογο για την εικόνα του ενός λαού για τον άλλο.

Γαλλικός ενθουσιασμός, γερμανικό μούδιασμα

Η έκθεση έγινε με γαλλογερμανική συνεργασία, ως ειδικό πρότζεκ στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 50 χρόνια γαλλογερμανικής φιλίας. Εγκαινιάστηκε στα τέλη Μαΐου κι αποτελεί έκτοτε «μήλον της έριδος». Ο γαλλικός τύπος την εκθειάζει ενώ οι Γερμανοί κάνουν λόγο για επιλεκτική και μονομερή παρουσίαση που αδικεί τη γερμανική τέχνη. Γερμανοί δημοσιογράφοι και κριτικοί επικρίνουν την επιλογή έργων από την εποχή του γερμανικού ρομαντισμού. Λένε πως η γερμανική τέχνη της εποχής παρουσιάζεται σαν μία «ερεβώδης τέχνη» που αντικατοπτρίζει μία χώρα η οποία «σείεται από δυνατές, ζοφερές δυνάμεις». Από την άλλη πλευρά ο Ντανιέλ Κον, ένας εκ των επιμελητών της έκθεσης και καθηγητής στη Σορβόννη, πιστεύει πως «μία έκθεση για τη Γερμανία δεν σημαίνει πως λέει τα πάντα για τη Γερμανία», προσθέτοντας ότι σκοπός της έκθεσης είναι να παρουσιάσει στο γαλλικό κοινό μία πτυχή της γερμανικής τέχνης που δεν είναι και τόσο γνωστή. «Στόχος μας είναι ο επισκέπτης να θέσει ερωτήματα γύρω από μία τέχνη που είναι τόσο κοντά σε μας και ταυτόχρονα τόσο μακριά».

Οι Γερμανοί και ο πατριωτισμός

Η έκθεση περιλαμβάνει πάνω από 200 έργα και κινείται σε τρεις βασικές θεματικές. Η πρώτη αφορά την διαρκή και αγωνιώδη προσπάθεια της Γερμανίας των αρχών του 19ου αιώνα να χτίσει την εθνική της ταυτότητα, κάτι που στη Γαλλία είχε γίνει πολύ νωρίτερα. Παρουσιάζονται πίνακες εμπνευσμένοι από την αρχαιοελληνική και λατινική παράδοση: την πάλη θεών και ανθρώπων, την παγανιστική κοσμοθεωρία, τη λατρεία του σώματος και τον θαυμασμό της ρώμης. Η δεύτερη ενότητα εστιάζει στην επιστροφή στη φύση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ, ένας από τους κύριους εκπροσώπους του γερμανικού ρομαντισμού, με τα χαρακτηριστικά έργα που απεικονίζουν μελαγχολικά τοπία στη βαλτική ή επιβλητικές γερμανικές οροσειρές. Η τελική ενότητα φωτίζει την φάση του ύστερου γερμανικού ρομαντισμού την περίοδο του μεσοπολέμου. Η επιλογή μάλιστα του «1939» ως καταληκτικής ημερομηνίας αποτελεί συνειδητή επιλογή των επιμελητών, που σκόπιμα απέφυγαν να σταματήσουν στο 1933, χρονιά-σταθμός για την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.

Από τον ρομαντισμό στο ναζισμό

H σύνδεση των αισθητικών προτύπων του ρομαντισμού με τον εθνικοσοσιαλισμό αφήνεται άλλοτε να εννοηθεί κι άλλοτε γίνεται πιο εμφανής. Σίγουρα η αισθητική του ναζισμού επηρεάστηκε από τον κλασικισμό και τις φόρμες της αρχαίας ελληνικής τέχνης, με κύρια εκπρόσωπο την Λένι Ρίφενσταλ, την μαιτρ της προπαγανδιστικής κινηματογραφίας επί Χίτλερ. Πολλοί, Γερμανοί και μη, σπεύδουν ωστόσο να υπογραμμίσουν σοβαρές απουσίες από την έκθεση: τη σχολή του Μπάουχαους, που αποτέλεσε εν πολλοίς απάντηση στο συντηρητικό ρομαντισμό αλλά και τις ανατρεπτικές μορφές της γερμανικής μεσοπολεμικής τέχνης: Ότο Ντιξ, Κέτε Κόλβιτς, Ότο Σάντερ.

Σε κάθε περίπτωση η έκθεση για το γερμανικό ρομαντισμό πυροδοτεί έντονη συζήτηση και στις δύο χώρες. Υπάρχουν κοινές ρίζες στον ευρωπαϊκό πολιτισμό ή πρόκειται περισσότερο για επιμέρους πολιτισμούς που ανταγωνίζονται μεταξύ τους; Γιατί κάθε ανασκόπηση στο γερμανικό παρελθόν συνδέεται με τον εθνικοσοσιαλισμό και πως αντιμετωπίζει η σημερινή Γερμανία αλλά και η Ευρώπη τις σκοτεινές πτυχές της ιστορίας της; Επηρεάζει εν τέλει θετικά ή αρνητικά μια τέτοια έκθεση την εικόνα της Γερμανίας στον καιρό ενός γενικευμένου ευρωπαϊκού αναστοχασμού;

Sarah Judith Hofmann / Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. Σύνταξης: Σταμάτης Ασημένιος