Εγκαταλείποντας τη Συρία για μια καλύτερη ζωή

Τα τελευταία λόγια του κηρύγματος που καλούσε σε προσευχή άρχισαν να ανακατεύονται με τον θόρυβο του δρόμου ένα ζεστό απόγευμα του Ιουνίου. Το ταξί σταμάτησε, ο Αλί Νατζάφ κοίταξε τριγύρω και περπάτησε στον λιθόστρωτο δρόμο. Τα σκούρα καστανά του μάτια σάρωσαν τους πάγκους και τα μαγαζιά της Αγοράς των Κυριών, μιας συνοικίας γεμάτη ζωντάνια στην πρωτεύουσα της Βουλγαρίας, Σόφια.

Η περιοχή είναι δημοφιλής μεταξύ των μεταναστών από τη Μέση Ανατολή και δεν πήρε πολύ στον Αλί να βρει κάποιον που να μιλάει τις μητρικές του γλώσσες -κουρδικά και αραβικά.

«Εδώ είναι που παίρνουν τους πρόσφυγες για Γερμανία;», ρώτησε χαμηλόφωνα ο Αλί δύο άντρες που ξεκουράζονταν στα σκαλοπάτια ενός μαγαζιού μεταχειρισμένων ρούχων. Μετά από ένα νεύμα προς το μέρος της πόρτας ο Αλί στριμώχτηκε μαζί με τα μπαγκάζια του στην είσοδο του μαγαζιού. Όλη η οικογενειακή περιουσία του Αλί είχε χωρέσει σε δύο τσάντες πλάτης, μια μικρή βαλίτσα και μια σακούλα σουπερμάρκετ. Ο Αλί, η μητέρα του, ο αδερφός και οι δύο αδερφές του ήταν έτοιμοι να μετακινηθούν ακόμα μια φορά.

Ο Αλί και η οικογένειά του, τον οποίων τα ονόματα σ’ αυτή την ιστορία άλλαξαν μετά από αίτημά τους, είναι μερικοί από τους χιλιάδες Σύρους που εγκατέλειψαν μαζικά τη χώρα τους εξαιτίας του εμφύλιου πολέμου, ζητώντας άσυλο στη Βουλγαρία πέρυσι για να ταξιδέψουν μετά στη υπόλοιπη Ευρώπη σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Η ιστορία του ταξιδιού τους αποκαλύπτει τόσο τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν όσο και το χάσμα ανάμεσα στην πολιτική ασύλου της ΕΕ και την πραγματικότητα.

Για να γνωστοποιήσει τις εμπειρίες τους, το βαλκανικό ερευνητικό δίκτυο BIRN (Balkan Investigative Reporting Network) παρακολούθησε την πορεία της οικογένειας του Αλί και άλλων προσφύγων από το τέλος του προηγούμενου χρόνου με επισκέψεις στη Βουλγαρία και στη Γερμανία, αλλά και λαμβάνοντας ενημέρωση από το τηλέφωνο και τα κοινωνικά δίκτυα. Επίσης, το BIRN πήρε συνεντεύξεις από αξιωματούχους που ασχολούνται με πρόσφυγες και στις δύο χώρες -κυρίως για το θέμα των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν.

Ο Αλί είναι ένας «κοκαλιάρης» 25χρονος κούρδος φοιτητής με κατάμαυρα μαλλιά. Ο πατέρας του πέθανε όταν ο Αλί ήταν μικρός πίσω στη Rojava, έτσι όπως αποκαλούν οι Κούρδοι την πατρίδα τους στη Συρία. Η γνώση της αγγλικής γλώσσας τον έκανε αδιαμφισβήτητο αρχηγό της οικογένειας από τότε που έγιναν πρόσφυγες και από τότε προσπαθεί να αποπνέει μία αίσθηση σιγουριάς και ελέγχου της κατάστασης.

Επικίνδυνη η παραμονή στη Συρία

Στη Συρία ο Αλί σπούδαζε μηχανικός εξόρυξης πετρελαίου στην πόλη Χομς. Το καλοκαίρι του 2013, καθώς επέστρεφε στην πόλη του μετά το τέλος της εξεταστικής, μασκοφόροι μαχητές σταμάτησαν το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε.

«Είπαν σε όλα τα αγόρια να κατέβουν και απειλούσαν να μας κόψουν τα λαρύγγια αν δεν τους λέγαμε αυτά που ήθελαν να μάθουν. Αλλά δεν ήξερα να απαντήσω καμιά από τις ερωτήσεις τους», θυμάται ο Αλί.

Οι νεαροί άντρες αφέθηκαν ελεύθεροι μετά από πέντε μέρες αιχμαλωσίας. Κάποιο διάστημα αργότερα ένα αεροσκάφος βομβάρδισε το κρησφύγετο των μαχητών και η ομάδα τους υποπτεύθηκε πως ο Αλί και οι άλλοι αιχμάλωτοι είπαν στο συριακό καθεστώς που να επιτεθεί.

«Μας επικήρυξαν έναντι χρηματικής αμοιβής, άρα έπρεπε να φύγουμε από τη χώρα», μας λέει ο Αλί.

Η οικογένεια εγκατέλειψε βιαστικά τη Συρία χάρη στη βοήθεια ενός φίλου που τους πέρασε από τα σύνορα με την Τουρκία και μετά με ένα λεωφορείο έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου και έμειναν περίπου ένα μήνα. Στα τέλη του 2013 ένας λαθρέμπορος πήγε την οικογένεια στα σύνορα με τη Βουλγαρία και τους κατεύθυνε σε ένα παλιό μονοπάτι που χρησιμοποιούσαν οι ξυλοκόποι για να διασχίζουν το δάσος -ένα μονοπάτι για την ΕΕ.

Εκείνο τον καιρό και με τους πρόσφυγες στην Τουρκία να αντιμετωπίζουν ολοένα πιο δύσκολες συνθήκες, χιλιάδες Σύροι και άλλοι αιτούντες άσυλο διέσχισαν την ίδια, μήκους 30 χιλιομέτρων λωρίδα γης. Η περιοχή κοντά στο συνοριακό φυλάκιο του Λέσοβο είναι βραχώδης και δασώδης, κάνοντας πολύ δύσκολο το έργο του εντοπισμού ανθρώπων μέσω των θερμικών καμερών.

Η εισροή αυτή σταμάτησε μετά την παράταξη περισσότερων από χιλίων αστυνομικών κατά μήκος των συνόρων το Νοέμβριο. Η κυβέρνηση ολοκλήρωσε την κατασκευή ενός μεγάλου, ακανθώδους ηλεκτρικού φράκτη σε αυτό το τμήμα των συνόρων φέτος τον Ιούλιο.

Έλεγχος πραγματικότητας

Οι πρώτες εντυπώσεις του Αλί από την ΕΕ δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες του. Η Βουλγαρία είναι το φτωχότερο από τα 28 κράτη-μέλη και παλεύει να αντεπεξέλθει στην άφιξη σχεδόν 11.000 ανθρώπων, οι περισσότεροι των οποίων Σύροι, αν και αποτελούν μόνο μια ελάχιστη μερίδα από τα 3 εκατομμύρια συμπατριώτες τους που εγκατέλειψαν τη χώρα από την έναρξη του πολέμου το 2011.

«Σε μόλις λίγες εβδομάδες η κατάσταση έγινε τόσο τρομακτική που όλα τα κέντρα ήταν υπερπλήρη και οι άνθρωποι κοιμόντουσαν μέχρι και ανά 20 σε κάθε δωμάτιο… στους διαδρόμους των κέντρων, ακόμα και έξω από αυτά», μας δήλωσε ο Μπόρις Τσεσιρκόφ , εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στη Σόφια. «Η Βουλγαρία ήταν τελείως απροετοίμαστη να διαχειριστεί την εισροή».

Μετά την υποβολή αιτήσεων για παροχή ασύλου, ο Αλί και η οικογένειά του μεταφέρθηκαν στον καταυλισμό προσφύγων του Χαρμανλί, κάτι εγκαταλελειμμένους στρατώνες περίπου 60χλμ. από τα σύνορα, οι οποίοι είχαν βιαστικά επισκευαστεί ώστε να διευκολύνουν την κατάσταση συνωστισμού που επικρατούσε σε άλλα μέρη. Ψιλόβροχο έπεφτε ήδη από τον γκρίζο ουρανό και η αυλή είχε μετατραπεί σε ένα λάκκο με λάσπη την ώρα που ο Αλί έφτασε.

Δεδομένου ότι τα κτίρια ήταν βρώμικα, υγρά και επικίνδυνα, οι πρόσφυγες είχαν αρχικά βρει κατάλυμα σε στρατιωτικές σκηνές και τροποποιημένα κοντέινερ χωρίς πρόσβαση σε τουαλέτες, νερό ή ηλεκτρικό ρεύμα.

«Μείναμε έτσι για δύο εβδομάδες», μας διηγήθηκε ο Αλί δείχνοντας φωτογραφίες και βίντεο στο κινητό του. Σε κάποιες αυτός και οι φίλοι του αστειεύονται και χαμογελούν. Σε άλλες κρατάνε μωρά τουρτουρίζοντας από το κρύο, ενώ οι γυναίκες ετοιμάζουν φαγητό έχοντας ανάψει φωτιά. Οι μόνες παρόντες εκπρόσωποι των Αρχών ήταν μια ντουζίνα σιωπηλοί αστυνομικοί και ο τότε διευθυντής του καταυλισμού, ένας πρώην στρατιωτικός, μισητός στους πρόσφυγες.

Με τις Αρχές να βρίσκονται σε ταραχή, κάποιοι Βούλγαροι πολίτες και φιλανθρωπικά ιδρύματα παρενέβησαν για να βοηθήσουν, παρέχοντας φαγητό και ρούχα και προσπαθώντας να βελτιώσουν τις συνθήκες στους καταυλισμούς. Αλλά η άφιξη των προσφύγων οδήγησε επίσης σε αύξηση ρατσιστικών εκδηλώσεων.

Ο ηγέτης ενός μικρού αλλά θορυβώδους εθνικιστικού κόμματος απηύθυνε κάλεσμα για «εκκαθάριση της πόλης» και «πράξεις αυτοάμυνας» στη Σόφια. Στην τηλεοπτική της εκπομπή μια βουλευτής ενός κόμματος, που διατείνεται ότι πρεσβεύει τις ορθόδοξες χριστιανικές αξίες, κατηγόρησε τους Σύρους ως κομμάτι μιας μυστικής ισλαμικής εισβολής.

Η αστυνομία κατέγραψε αύξηση των επιθέσεων σε άτομα με σκουρόχρωμο δέρμα σε δημόσιους χώρους, όπως στάσεις λεωφορείων και τραμ. Το Νοέμβριο του 2013 δύο άνδρες επιτέθηκαν σε έναν 28χρονο Βούλγαρο τουρκικής καταγωγής ενώ επέστρεφε σπίτι του από τη δουλειά, ρίχνοντάς τον σε κώμα.

Τον φετινό Απρίλιο οι κάτοικοι του Ρόζοβο, ενός μικρού χωριού στην κεντρική Βουλγαρία, εκδίωξαν μια 15μελή οικογένεια σύρων προσφύγων που προσπαθούσε να νοικιάσει ένα σπίτι εκεί. Το Σεπτέμβριο κάτοικοι του χωριού Καλίστε διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στην επικείμενη εγγραφή στο τοπικό σχολείο παιδιών από αιτούντες άσυλο, ενώ το τοπικό συμβούλιο ζήτησε -χωρίς αποτέλεσμα- το κλείσιμο του κοντινού καταυλισμού προσφύγων ως το τέλος Οκτωβρίου.

Η προκατάληψη εναντίον των προσφύγων δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα τμήματα της βουλγαρικής κοινής γνώμης. Αυτή εντοπίζεται ακόμη και στα υψηλότερα κλιμάκια της Κρατικής Υπηρεσίας για τους Πρόσφυγες. Ο Νικολάι Τσιρπανλίεφ, διευθυντής της υπηρεσίας, αμφισβήτησε ότι οι Σύροι έλεγαν την αλήθεια για τις συνθήκες στους καταυλισμούς.

«Είναι γνωστό ότι οι Άραβες έχουν την τάση να λένε ψέματα. Αυτό είναι χαρακτηριστικό της εθνοτικής τους ομάδας. Έτσι ζουν», είπε σε μια συνέντευξη του στο BIRN.

Η δήλωση αυτή είναι αντιπροσωπευτική του ωμού ύφους του Τσιρπανλίεφ. Ο εύσωμος πρώην αξιωματικός του στρατού είχε δυνατά τη μουσική κατά την επίσκεψη στο ευρύχωρο γραφείο του. Με ένα χαμόγελο άφησε να εννοηθεί πως το δωμάτιο παρακολουθείται με «κοριούς».

Πάντως, ο Τσιρπανλίεφ πέτυχε αυτό για το οποίο διορίστηκε τον περασμένο χρόνο: να βάλει τάξει στο χάος των στρατοπέδων.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του ο αριθμός του προσωπικού των οργανισμών έχει διπλασιαστεί, τα στρατόπεδα έχουν αυξήσει τη χωρητικότητά τους και η διαμονή έχει εναρμονιστεί με τα διεθνή πρότυπα.

«Όλα είναι όπως πρέπει και... υπό έλεγχο», δηλώνει ο Τσιρπανλίεφ με ικανοποίηση.

Ωστόσο, η Βουλγαρία δεν διαθέτει κάποιο πρόγραμμα για να βοηθήσει τους πρόσφυγες να ενσωματωθούν στην κοινωνία. Ένα παλαιότερο σύστημα που προσέφερε μαθήματα γλώσσας αλλά και επαγγελματική εκπαίδευση, σχεδιασμένο για λιγότερα από 100 άτομα, ολοκληρώθηκε τον περασμένο χρόνο. Ένα νέο πρόγραμμα έχει καταρτισθεί, αλλά δεν έχει ακόμη τεθεί σε εφαρμογή.

«Για να είμαι ειλικρινής... όλοι οι πρόσφυγες προτιμούν να εγκατασταθούν σε χώρες της δυτικής Ευρώπης και όχι στη Βουλγαρία ή οπουδήποτε στα Βαλκάνια», δήλωσε ο Τσιρπανλίεφ. «Είμαστε μονάχα ένας ενδιάμεσος σταθμός».

Διαβάστε το δεύτερο μέρος με τις εμπειρίες του Αλί στη Γερμανία, κάνοντας κλικ εδώ.

Krasimir Yankov