Ελληνικοί μύθοι και ευρωπαϊκή ταυτότητα

Ο καθένας μας γνωρίζει τι είναι μύθος και τι πραγματικότητα, ότι τα μυθεύματα ανήκουν στον κόσμο της φαντασίας. Εκεί ανήκαν και στην αρχαιότητα. Μόνον που τότε οι μύθοι ήταν μια σοβαρή μορφή εξήγησης φαινομένων και γεγονότων που οι σύγχρονοι δεν μπορούσαν διαφορετικά να εξηγήσουν. Και όχι μόνο. Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι ήταν επίσης σημείο αναφοράς μεταγενέστερων γενεών καθώς συνέβαλλαν στη συγκρότηση της ταυτότητας τους. Και αυτό ισχύει όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά και για όλους τους Ευρωπαίους. Σε αυτές τις πτυχές αναφέρθηκε ο πρόεδρος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Χανς- Γιόαχιμ Γκέρκε σε εκδήλωση του Συλλόγου Ελλήνων Ακαδημαϊκών στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου. Ακόμα και ο κ. Γκέρκε δεν είναι σε θέση να απαντήσει στην ερώτηση σε ποιο βαθμό η Ιλιάδα του Ομήρου αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα. Αλλά αυτό δεν είναι το σημαντικότερο γι’ αυτόν. Το θέμα που τον απασχολεί εδώ και 20 χρόνια είναι η σημασία, η λειτουργία και η οικειοποίηση αυτού και άλλων μύθων στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Τόσο στην αρχαιότητα, όσο και στις μετέπειτα εποχές.

Το πρώτο πανελλαδικό γεγονός

Ένας από τους αρχαιότερους μύθους των Αρχαίων Ελλήνων είναι ο Τρωικός Πόλεμος. Οι διάσπαρτες ιστορίες για αυτήν την πραγματική ή υποτιθέμενη εκστρατεία των διαφορετικών ελληνικών φύλων βρήκαν, πιθανώς τον έβδομο αιώνα, τη συλλογική τους έκφραση στην Ιλιάδα του Ομήρου. Ο καθηγητής Γκέρκε. “Κατόπιν διαδόθηκε σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας», λέει ο καθηγητής Γκέρκε. « Ήταν τέτοια η επίδρασή του που όποιος ήθελε να ονομάζεται Έλληνας έπρεπε να έχει κάποια σχέση με τον Τρωικό Πόλεμο. Στους μαχητές αυτού του πολέμου αναγνώριζαν τους προγόνους τους. Ο Τρωικός Πόλεμος ήταν το πρώτο πανελλαδικό γεγονός.” Ένα μύθευμα που συνέβαλε στη συγκρότηση μιας κοινής ελληνικής συνείδησης. Ο κ. Γκέρκε αντιλαμβάνεται τον μύθο με μια ευρεία έννοια. Σε αυτόν εντάσσει πχ. και θεατρικά έργα, όπως τους “Πέρσες” του Αισχύλου, μια τραγωδία που αντλεί τη θεματολογία της από ιστορικά γεγονότα που είχαν συμβεί μόλις λίγα χρόνια νωρίτερα, όπως επίσης και τους σχετικούς σύγχρονους ύμνους για την ελληνική νίκη κατά των Περσών.

Παραδείγματα για τους νεώτερους

Τόσο η τραγωδία όσο και οι ύμνοι χρησιμοποιούνταν από τους Αρχαίους για να παραδειγματίσουν σύγχρονες και επόμενες γενιές για το πως θα πρέπει να συμπεριφέρονται ενάντια σε εισβολείς. Σε αντίθεση με τον μύθο του Τρωικού Πολέμου που είχε μια πολιτισμική σημασία και αφορούσε όλους τους Έλληνες, ο μύθος της νίκης ενάντια στους Πέρσες είχε πολιτικό στίγμα. Επειδή πολλές ελληνικές πολιτείες δεν συμμετείχαν στον πόλεμο αυτό, δεν μπορούσε να γίνει λόγος για πανελλαδική αντίσταση ενάντια στον εισβολέα. “Γι αυτό διαπιστώνουμε σε όλες τις μετέπειτα εποχές μια αντίφαση», επισημαίνει ο καθηγητής Γκέρκε. «Από τη μια οι Έλληνες να έχουν έναν κοινό πολιτισμό, βέβαια με επιμέρους ιδιαιτερότητες, και από την άλλη να βρίσκονται σε διένεξη μεταξύ τους και να διεξάγουν ακόμα και αμείλικτους πολέμους.”

Ο γοητευτικός ελληνικός τρόπος ζωής

Στην Ευρώπη οι μύθοι των Ελλήνων μεταδόθηκαν μέσω των Ρωμαίων, που όπως υποθέτει ο καθηγητής Γκέρκε, ενώ είχαν πολιτικά νικήσει την Ελλάδα, δεν είχαν κανένα σύμπλεγμα να αναγνωρίσουν την ανωτερότητα του ελληνικού πολιτισμού. «Ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που με έναν σχεδόν ολοκληρωτικό τρόπο οικειοποιήθηκαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τον διέδωσαν σε ολόκληρη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ήταν μόνον ρωμαϊκή, αλλά μια Ρωμαιοελληνική Αυτοκρατορία.” Κατά συνέπεια η διάδοση του ρωμαϊκού σήμαινε και τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού. Η αναφορά όλων των μεταγενέστερων γενεών στον ρωμαϊκό δεν είναι δυνατόν χωρίς την αναφορά στον ελληνικό πολιτισμό. Βέβαια αυτή δεν είναι η μόνη εξήγηση για ποιο λόγο σύγχρονοι συγγραφείς, όπως οι Γερμανοί Χάινερ Μύλλερ και Κρίστα Βολφ ή ο Ιρλανδός Τζέιμς Τζόις έχουν πάρει σαν βάση για έργα τους αρχαία ελληνικά μοτίβα. Ο καθηγητής Γκέρκε: “Εξακολουθούν να είναι γοητευτικά, όπως συνολικά ο λεγόμενος Greek Way Of Life, ο ελληνικός τρόπος ζωής, στην αρχαιότητα.”

Παναγιώτης Κουπαράνης

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου