Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία πολιτών

Το αίτημα για περισσότερη, άμεση δημοκρατία είναι ένα από τα κύρια αιτήματα των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ένα από τα βασικά προβλήματα του ίδιου του ευρωπαϊκού πολιτικού οικοδομήματος. Βάσει ενός κανονισμού του 2011, από τον Απρίλιο του 2012 οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να προτείνουν νομοθετικές κινήσεις απευθείας στην Κομισιόν (Ευρωπαϊκή Επιτροπή) μέσω μίας νέας διαδικασίας, της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας πολιτών.

Η διαδικασία

Προϋπόθεση για την έγκυρη άσκησή της είναι η συλλογή υπογραφών από ένα εκατομμύριο πολίτες οι οποίοι βρίσκονται σε ηλικία που τους παρέχει δικαίωμα ψήφου στις ευρωεκλογές και οι οποίοι ανήκουν σε τουλάχιστον 7 από τα 27 κράτη μέλη. Κάθε χώρα έχει έναν ελάχιστο αριθμό υπογραφόντων: η Γερμανία π.χ. 74.000 ενώ η Μάλτα 4.000. Η διαδικασία θα πρέπει να ξεκινήσει από επτά πολίτες, κάθε ένας από μία εκ των επτά χωρών που προβλέπει ο κανονισμός, οι οποίοι συγκροτούν μία επιτροπή πολιτών. Η επιτροπή έχει ως αρμοδιότητα τη συλλογή υπογραφών υποστήριξης. Εάν καταφέρουν να συλλέξουν τις απαιτούμενες υπογραφές, το επόμενο βήμα είναι να απευθυνθούν στην Κομισιόν.

Η Κομισιόν οφείλει να εξετάσει τη νομοθετική πρόταση, η οποία θα πρέπει να εμπίπτει σε έναν από τους τομείς για τους οποίους η ίδια είναι αρμόδια να νομοθετήσει. Τέτοια ζητήματα αφορούν π.χ. την τελωνειακή ένωση ή το εξωτερικό εμπόριο της ΕΕ. Από την άλλη πλευρά τα εκπαιδευτικά ζητήματα αποτελούν αντικείμενο νομοθετικής ρύθμισης από τα κράτη μέλη. Τέλος, κάποια θέματα είναι πιο σύνθετα. Το ζήτημα της απαγόρευσης του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους αποτελεί λ.χ. αντικείμενο εθνικής ρύθμισης, ενώ οι όροι διαφήμισης προϊόντων καπνού ρυθμίζονται απευθείας από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Κάθε φορά θα πρέπει να ελέγχεται και η καταλληλότητα της σχετικής διαδικασίας σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Εάν αντικείμενο της πρωτοβουλίας δεν είναι μία νομοθετική πρόταση, αλλά μία καταγγελία για κακή διοίκηση, τότε αρμόδιο όργανο είναι ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής και κατάλληλο μέσο η προσφυγή. Σε κάθε πρωτοβουλία πολιτών θα πρέπει να περιγράφεται επαρκώς ο σκοπός της και να γίνεται αναφορά στα άρθρα εκείνα των ευρωπαϊκών Συνθηκών που την καθιστούν δυνατή. Η Κομισιόν δεν δεσμεύεται από μία τέτοια νομοθετική πρόταση, ενώ εάν αποφασίσει να τη δεχτεί, την υποβάλλει προς ψήφιση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο κατά τη συνήθη διαδικασία. Εάν τελικά εγκριθεί, αποκτά ισχύ ευρωπαϊκού νομοθετήματος.

Ζητήματα χρηματοδότησης και προστασίας δεδομένων

Η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία πολιτών δίνει ελπίδες για την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στις νομοθετικές διαβουλεύσεις της ΕΕ. Εντούτοις οι προϋποθέσεις πραγματικής άσκησής της είναι πολύπλοκες και χρονοβόρες. Για τη συλλογή ενός εκατομμυρίου υπογραφών απαιτείται ένα αποτελεσματικό δίκτυο χρηματοδότησης και προβολής της εκάστοτε πρωτοβουλίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω ιδιωτικών χορηγιών, για τις οποίες πρέπει να τηρούνται αυστηροί κανόνες δημοσιότητας.

Ένα άλλο ζήτημα που προκαλεί ανησυχία είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων των υπογραφόντων. Η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία μπορεί να ξενικήσει είτε με συλλογή χειρόγραφων υπογραφών είτε ηλεκτρονικών μέσω ειδικών ιστοσελίδων. Και στις δύο περιπτώσεις καταχωρούνται προσωπικά στοιχεία όπως η ημερομηνία γέννησης, το όνομα, η εθνικότητα, η διεύθυνση κατοικίας. Στο παρελθόν, ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων Πέτερ Χούστινξ είχε υπογραμμίσει τους κίνδυνους που μπορεί να ενέχει η διαδικασία υποβολής των υπογραφών, ειδικότερα σχετικά με την «ασφαλή αποθήκευση και στη συνέχεια καταστροφή προσωπικών δεδομένων όπως της διεύθυνσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου των υπογραφόντων μετά το πέρας της διαδικασίας».