Ζέλιου Ζέλεφ: η αλλαγή στη Βουλγαρία άξιζε τον κόπο

Το 1989 ήταν χρονιά κοσμογονικών αλλαγών και στη Βουλγαρία. Το κομμουνιστικό καθεστώς μετά από 45 χρόνια μονοκρατορίας κατέρρευσε. Ήταν όμως αυτή η κατάρρευση αποτέλεσμα ιστορικών συγκυριών ή ήταν επιτυχία των αντικαθεστωτικών? Απαντήσεις σε αυτά κι άλλα ερωτήματα επιχειρεί ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της χώρας, ο Ζέλιου Ζέλεφ.

«Ξέσπασαν όλοι σε κραυγές θριάμβου»

Ήταν – θυμάται - Νοέμβρης του 1989. Πήγαινε να εισπράξει το μισθό του, όταν έμαθε μια είδηση που άλλαξε τον ρου της ιστορίας στη Βουλγαρία. «Συνάντησα τον Νίκολα Ρατσέφ, καθηγητή τότε δημοσιογραφίας, ήρθε, κοίταξε γύρω μου μήπως μας ακούει κανείς και μου είπε ότι ο Τοντόρ Ζίβκοφ απαλλάχθηκε όλων των καθηκόντων του. Θα τρελάθηκες, ασφαλώς, του είπα». Σήμερα ο Ζέλεφ υποστηρίζει ότι μόνο στην Πολωνία και τη Βουλγαρία η αντιπολίτευση ήταν οργανωμένη. Πριν από 20 χρόνια όμως δεν μπορούσε να πιστέψει ότι το καθεστώς θα κατέρρεε. Το βράδυ της 10ης Νοεμβρίου βρισκόταν μαζί με συνοδοιπόρους τους σε καφενείο του πανεπιστημίου, όπου συναντιόντουσαν καθηγητές ιστορίας και φιλοσοφίας.

«Όταν ανακοινώθηκε και επίσημα στο ραδιόφωνο ότι η απόφαση απόλυσης του Τοντόρ Ζίβκοφ από όλα τα αξιώματα ελήφθη από την ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ξέσπασαν όλοι σε κραυγές θριάμβου, άρχισαν να παραγγέλνουν κρασί, όλα τα τραπέζια ήταν γεμάτα, επικρατούσε πυρετός», θυμάται ο πρώην πρόεδρος της Βουλγαρίας. Τότε ο Ζίβκοφ ήταν ο παλαιότερος ηγέτης στο κομμουνιστικό μπλοκ. Αλλά υπό την πίεση του Γκορμπατσόφ και της Περεστρόικα αναγκάστηκε να «παραιτηθεί». Ο Ζέλιου Ζέλεφ όμως αναφέρει κι έναν ακόμη λόγο αυτής της παραίτησης.

«Εσωκομματικό πραξικόπημα»

«Η απομάκρυνση ήταν το αποτέλεσμα ενός εσωκομματικού πραξικοπήματος που δρομολογήθηκε από τη ριζοσπαστική πτέρυγα του ΚΚ Βουλγαρίας. Όμως για μένα είναι σημαντική η αναζήτηση των αιτίων. Κατά την άποψή μου ο κυριότερος λόγος ήταν η αντιπολίτευση που στο μεταξύ είχε συγκροτηθεί στη Βουλγαρία. Το πρώτο αντιπολιτευτικό κίνημα προήλθε το 1988, ήταν η «Ανεξάρτητη Ένωση για την προστασία των δικαιωμάτων» και η «Επιτροπή για την προστασία των Ρώσων», με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος. Μέχρι τέλος του 1989 ιδρύθηκαν κι άλλες 10 οργανώσεις. Οι στόχοι τους ήταν πολλαπλοί, από την προστασία του περιβάλλοντος και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέχρι τη συμμετοχή τους στην εξουσία. «Αν θέλουμε να δούμε σήμερα, 20 χρόνια αργότερα, τα γεγονότα στις λεπτομέρειές τους και να τα αξιολογήσουμε, θα αντιληφθούμε τον κίνδυνο, στον οποίο εκτέθηκαν τότε οι άνθρωποι. Υπήρξαν πολλές περιπτώσεις απολύσεων λόγω συμμετοχής σε τέτοιες ανεπίσημες οργανώσεις.

Η πρώτη μαζική διαδήλωση με 150.000 ανθρώπους κατά του καθεστώτος έγινε στις 18 Νοεμβρίου του 1989 στην κεντρική πλατεία της Σόφιας. Είχε προηγηθεί ήδη η παραίτηση Ζίβκοφ. Η αλλαγή στη βουλγαρική κοινωνία συντελέστηκε σταδιακά. Αν και κομμουνιστές κέρδισαν τις πρώτες ελεύθερες εκλογές στη χώρα, ο τότε αρχηγός της αντιπολίτευσης Ζέλιου Ζέλεφ έγινε πρόεδρος της χώρας. «Νομίζω ότι άξιζε το κόπο», λέει σήμερα ο Ζέλεφ. «Η χώρα έχει γίνει σε τέτοιο βαθμό αγνώριστη, που δεν έχει καμιά σχέση με την κομμουνιστική Βουλγαρία».

Zordanova Zordanke/Ειρήνη Αναστασοπούλου

Υπεύθυνος Σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου