Η απαγορευμένη τέχνη του Τρίτου Ράιχ

Το έργο του Αρθούρου Κάουφμαν «Πνευματική μετανάστευση» είναι το σήμα κατατεθέν της αναδρομικής έκθεσης στο Μουσείο Τέχνης του Μίλχαϊμ. Απεικονίζει 38 συγγραφείς, σκηνοθέτες, μουσικούς και ηθοποιούς που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Γερμανία κατά τη δεκαετία του 1930. Ποζάρουν όλοι σε ένα τρίπτυχο μεγάλων διαστάσεων σαν μαθητές σε σχολικό ενθύμιο. Άλμπερτ Άινσταϊν, Άρνολντ Τσβάιγκ, Φριτζ Λανγκ, Έρικα και Τόμας Μαν είναι μερικά από τα τρανταχτά ονόματα. Στο φόντο η ναζιστική σημαία από τη μια πλευρά κι από την άλλη η σημαία των Ηνωμένων Πολιτειών με το άγαλμα της Ελευθερίας.

Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία αρχίζουν και οι μαζικές διώξεις καλλιτεχνών-πρωτοπόρων του μοντερνισμού, τα ανατρεπτικά έργα των οποίων χαρακτηρίζονταν από το ναζιστικό καθεστώς ως «εκφυλισμένη τέχνη». Αρκετοί άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων  αυτοεξορίστηκαν κυρίως στην Αμερική ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Όσοι έμειναν στη Γερμανία φυλακίστηκαν, δολοφονήθηκαν, πέθαναν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και πολλοί αυτοκτόνησαν.

Γερμανο-πολωνική συνεργασία

Η έκθεση που διοργανώνεται φέτος στο Μουσείο Τέχνης του Μίλχαϊμ είχε εκτεθεί πέρυσι στην Κρακοβία. Αποτελεί μια αξιοσημείωτη γερμανο-πολωνική παραγωγή και αποτελεί κομμάτι των εκδηλώσεων για το «Έτος Πολωνίας» στο κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας. Για τη διευθύντρια του γερμανικού μουσείου Μπεάτε Ρέεζε η έκθεση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική εκτός των άλλων επειδή σχεδιάστηκε εξαρχής με τα στενή συνεργασία των δύο μουσείων.

Η Μπεάτε Ρέεζε συνεργάστηκε στενά με την διευθύντρια του μουσείου της Κρακοβίας Γιούντιθ Σονβίσνερ εκπονώντας από κοινού ιστορικές έρευνες πάνω στην καλλιτεχνική δημιουργία και την τύχη της κατά την περίοδο του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού. Κατάφεραν έτσι μέσα από μια σοβαρή επιστημονική συλλογή δεδομένων να ανασυγκροτήσουν τη συνέχεια της σύγχρονης ιστορίας της τέχνης που φαίνεται να είχε διακοπεί απότομα με την άνοδο του Χίτλερ και το ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.

Φως στο έργο ξεχασμένων καλλιτεχνών

Η έκθεση του Μίλχαϊμ καταφέρνει να ανασυνθέσει τον χαμένο καλλιτεχνικό χρόνο, φέρνοντας στο προσκήνιο ξεχασμένους ή και εντελώς άγνωστους εικαστικούς, συγγραφείς και μουσικούς της σκοτεινής αυτής περιόδου. Ελάχιστοι γνωρίζουν για παράδειγμα τον ζωγράφο Φλόρεντς Ρόμπερτ Σαμπόν, ο οποίος αυτοκτόνησε το 1934 ή την ομότεχνή του Λότε Πρέχνερ, η οποία εκτοπίστηκε στο Βέλγιο όπου και πέθανε, ή τέλος τον Γιούλιους Γκράουμαν που πέθανε στο Άουσβιτς το 1944.

Πέρα από την προβολή άγνωστων καλλιτεχνών η έκθεση φωτίζει και άγνωστες πτυχές του έργου καταξιωμένων Γερμανών καλλιτεχνών: Μαξ Έρνστ, Λούντβιχ Μάιντνερ, Μαξ Πέχσταϊν, Έμιλ Νόλντε. Επίσης μπορεί κανείς να ξεφυλλίσει βιβλία του Τόμας Μαν και της Έλζε Λάσκερ-Σούλερ ή να ακούσει αποσπάσματα από μουσικές συνθέσεις του Κουρτ Βάιλ και του Χανς Άισλερ.

Κοινό στοιχείο όλων των καλλιτεχνών είναι το γεγονός ότι τόσο οι ίδιοι όσο και τα έργα τους διώχθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς. Στόχος της έκθεσης δεν ήταν να εστιάσει μόνο στην καλλιτεχνική πλευρά των προβαλλόμενων προσώπων αλλά να φωτίσει και πτυχές αυτής της μαύρης για τη γερμανική τέχνη περιόδου μέσα από τις προσωπικές τους περιπετειώδεις διαδρομές. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι για το στήσιμο της έκθεσης συνεργάστηκαν και πολλά τοπικά μουσεία της ευρύτερης περιοχής, συνεισφέροντας με έργα και πολύτιμό ιστορικό υλικό.

Jochen Kürten/ Δήμητρα Κυρανούδη
Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου