Η Αρετούσα στη Βαυαρία

Ενθουσιασμένο το κοινό στην κατάμεστη αίθουσα "Μπλακ Μποξ" στο Πολιτιστικό Κέντρο "Γκάσταϊγκ" του Μονάχου την περασμένη Τετάρτη, όχι μόνο από το χάπι εντ, το γάμο της Αρετούσας με τον Ερωτόκριτο, αλλά από την όλη δίωρη παράσταση.

Ο καθηγητής Μιχάλης Πιερής μετέφερε στη θεατρική σκηνή το ερωτικό μυθιστόρημα 10.000 στίχων του Βιτσέντζου Κορνάρου. «Όπως έγινε η παράστασή μας», λέει στη Ντόιτσε Βέλε, «θα έλεγα ότι είναι ανάμεσα στο λαϊκό θέατρο και στη λαϊκή όπερα. Επειδή έχουμε χρησιμοποιήσει πάρα πολύ το στοιχείο της μουσικής και των χορικών, μάλιστα σκεφτήκαμε να κάνουμε μια προσέγγιση, η οποία να είναι παράλληλη προς αυτό που έκανε ο ίδιος ο Κορνάρος με τη γλώσσα του έργου του, ο οποίος στηρίχτηκε αφενός στη γλώσσα της ελληνικής παράδοσης, από την άλλη όμως επειδή ήταν λόγιος δυτικοθρεμμένος και δυτικοσπουδαγμένος στη Δύση και βεβαίως Βενετοκρητικός μέσα στο έργο του υπάρχει η δεύτερη διάσταση που είναι η λόγια».

Στην παράσταση αξιοποιείται η μουσική παράδοση με τα ορχηστρικά του Ψαραντώνη κυρίως στις πολεμικές σκηνές, αλλά το κύριο μέρος είναι του Κύπριου μουσικού Χρήστου Πίττα που έγραψε τη μουσική για τα χορικά, τα οποία είναι η σπονδυλική στήλη του έργου. «Πιστεύω», λέει ο κ. Πιερής, «ότι η μεγαλύτερη καινοτομία της παράστασής μας και η πιο σημαντική συμβολή της είναι η κατάργηση του αφηγητή και η υποκατάστασή του από χορό. Ο χορός που υπάρχει στο έργο είναι η συλλογική συνείδηση του έργου, είναι ο αφηγητής, γι΄ αυτό και συχνά στην παράσταση ο χορός βλέπει κατάφατσα το κοινό».

Για τις ανάγκες των παραστάσεων στη Γερμανία υπάρχει αφηγητής, που δίνει στο Γερμανό θεατή τη δυνατότητα να παρακολουθήσει το βασικό σενάριο, ώστε με την εξοικείωσή του με αναγεννησιακά έργα, να μην έχει δυσκολίες να παρακολουθήσει το έργο. Η πλοκή είναι απλή. Ο Μιχάλης Πιερής για να δείξει τις τρεις φάσεις της Αρετούσας βάζει να την υποδύονται τρεις διαφορετικές κοπέλες.

Ο ερασιτεχνικός χαρακτήρας του ΘΕΠΚ έδωσε τη δυνατότητα στον Πιερή να διαγνώσει μέσα από τη διαλεκτική σχέση θεάτρου και επιστημονικής έρευνας το μήνυμα του Ερωτόκριτου, την πρόταση του Κορνάρου για την πορεία του Ελληνισμού της εποχής του. «Πιστεύω ότι με το έργο του ο Κορνάρος θέλει να πείσει τους αναγνώστες του, που είναι ο άστεγος κατά το 17ο αιώνα νέος Ελληνισμός, ότι πρέπει να προσανατολιστεί προς την Ευρώπη, θα πρέπει να ξεχάσει το θέμα της ανασύστασης της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Το «πάλι με χρόνια με καιρούς» του δημοτικού τραγουδιού αντιλαμβάνεται ο Κορνάρος ότι συναισθηματικά είναι παρόν αλλά δεν μπορεί να βοηθήσει σε μια διέξοδο στα προβλήματα που αντιμετωπίζει τότε ο νέος Ελληνισμός, που πρέπει να βρει κάποια άλλη λύση. Πιστεύω ότι έμμεσα, με τον τρόπο που χειρίζεται τους ήρωες του έργου του ιδιαίτερα το πριγκιπόπουλο από το Βυζάντιο, τον Πιστόφορο αλλά και τον Καραμανήτη και τον Κρητικό, αλλά και τον ίδιο τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα, μέσα από το έργο του καταθέτει μια πρόταση, ότι ο δρόμος είναι ο δρόμος της Δύσης για μια σύγχρονη Ελλάδα».

Βεβαίως και δεν πρέπει το έργο να ιδωθεί μόνον ως πολιτική αλληγορία, αλλά είναι ριζοσπαστικό σε πολλά επίπεδα, σημειώνει ο κ. Πιερής: από τη γλώσσα μέχρι την υπερτοπική επιλογή της πρωτεύουσας του ιδανικού του βασιλείου που δεν είναι η πρωτεύουσα του Βυζαντίου αλλά η Αθήνα, ένα μικρό χωριό τότε, με βασιλιά στο τέλος τον Ερωτόκριτο, το «δουλευτή», το μόνο από τους μνηστήρες της Αρετούσας που δεν έχει βασιλικό αίμα.

Ο Κορνάρος δίνει απαντήσεις και σε σύγχρονες πολιτικές αναζητήσεις λέει ο Μιχάλης Πιερής: «Και η Κύπρος μπορεί να διδαχτεί από τον Κορνάρο, οι ίδιοι οι Κύπριοι, αλλά πιστεύω και η ίδια η Ευρώπη, που πρέπει κάποτε να κοιτάξει λίγο καλύτερα την ίδια την ιστορία της. Δεν ξέρω πόσοι Ευρωπαίοι για παράδειγμα γνωρίζουν πόσο σημαντικό δυτικό χριστιανικό βασίλειο υπήρξε η Κύπρος, ανεξάρτητο από το 12ο αιώνα μέχρι το 16ο, και τι είδους κουλτούρα αναπτύχθηκε από τους Φράγκους, τους Βενετσιάνους, τους Γερμανούς, τους Άγγλους στην Κύπρο. Αυτό είναι ξεχασμένο και αντιμετωπίζεται καθαρά ως ένα πρόβλημα μόνο ανάμεσα στην ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Από τη δική μου τη σκοπιά, ως μελετητή της εποχής αυτής, πιστεύω ότι θα μπορούσε να υπάρξει και μια διαφορετική προσέγγιση.»

Ο Ερωτόκριτος για την ελληνική λογοτεχνία είναι η «τομή» από το μεσαίωνα στην αναγέννηση, επισημαίνει η καθηγήτρια Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου Μαριλίζα Μητσού, που διοργάνωσε για δεύτερη φορά παράσταση του Μιχάλη Πιερή στο Μόναχο. «Τον Ερωτόκριτο οι Γερμανοί δεν έτυχε να το συναντήσουν», λέει. «Και μέσα στην ιταλική υπερπαραγωγή και γενικά τη δυτική, της αναγέννησης και του μπαρόκ, δεν έτυχε να ασχοληθούν με ένα έργο που γεννήθηκε στην Κρήτη. Το θεωρώ ένα μικρό θαύμα αυτό που έχει γίνει, ότι καταφέραμε με τη βοήθεια του υπουργείου Παιδείας και του υπουργείου Εξωτερικών και του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου και του πανεπιστημίου Κύπρου να φέρουμε τόσα άτομα, 23 άτομα στη Γερμανία, κάτι που θα μας ήταν αδιανόητο να το καταφέρουμε από την Ελλάδα. Η συνεργασία μας με την Κύπρο είναι πάντα εξαιρετική και πρέπει να πω ότι το κυπριακό υπουργείο Παιδείας μας βοηθάει πάρα πολύ και στις νεοελληνικές σπουδές.»

Ρεπορτάζ: Γιώργος Παππάς