Η Διεθνής Ημέρα της Μητρικής Γλώσσας

Στην Ευρώπη απειλούνται κατά κύριο λόγο οι γλώσσες των μειονοτήτων. Παράλληλα ολοένα και αυξάνονται οι φόβοι πως η διαδεδομένη χρήση των αγγλικών επηρεάζει αρνητικά τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές γλώσσες. Στη Γερμανία έκανε θραύση ένα βιβλίο με προκλητικά λανθασμένο τίτλο: «Η δοτική τη γενική ο θάνατός της». Ο συγγραφέας περιγράφει πώς χάνεται το σύστημα των πτώσεων στα γερμανικά με πολύ χιούμορ και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Το σύστημα των πτώσεων περνάει πράγματι σε φάση διάλυσης, επισημαίνουν οι επιστήμονες, αυτό όμως δε σημαίνει πως τα γερμανικά κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, ούτε πως υποβαθμίζονται. Η Δρ. Κλάουντι, γλωσσολόγος και επιστημονική συνεργάτης του Πανεπιστημίου της Κολωνίας μας εξηγεί:

«Ο καημός και η ανησυχία για την υποβάθμιση της γλώσσας είναι νομίζω τόσο παλιά φαινόμενα όσο και η ανθρωπότητα η ίδια. Βλέπετε οι άνθρωποι που έχουν συναίσθηση της γλώσσας, οι μορφωμένοι, ας πούμε, θεωρούν κάθε αλλαγή του υπάρχοντος συστήματος καταστροφή, και να ξεκαθαρίσω πως δεν εξαιρώ τον εαυτό μου. Όμως η γλώσσα δεν είναι ένα στατικό σύστημα αλλάζει συνέχεια. Και στα αγγλικά εξαφανίστηκε το σύστημα πτώσεων, που είναι τόσο χαρακτηριστικό για τις ευρωπαϊκές γλώσσες, δεν σταμάτησαν όμως τα αγγλικά να είναι αγγλικά, ούτε ενοχλήθηκε κανείς…»

Οι εικονικοί κίνδυνοι…

Εξαρτάται τι εννοεί κανείς όταν μιλάει για κίνδυνο, υπογραμμίζει ο καθηγητής Μπερντ Χάινε, επίσης γλωσσολόγος:

«Το ίδιο ισχύει για τα ελληνικά, όπως και για τα γερμανικά. Πρέπει να διαχωρίσει κανείς όμως: επηρεάζεται η ουσία της γλώσσας, αντικαθίσταται η γλώσσα από τα αγγλικά ή πρόκειται απλώς για κάποια δάνεια σε επίπεδο λεξιλογίου; Από την άλλη πλευρά είναι ανησυχητικό το να χάνει μια γλώσσα το ρόλο της σε ορισμένα επίπεδα: τόσο τα ελληνικά, όσο και τα γερμανικά χάνουν κάποιες λειτουργίες, αντικαθίστανται από τα αγγλικά σε επίπεδο τεχνικών και επιστημονικών όρων και βέβαια στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων.»

Η καταστροφή της γλώσσας είναι μια… πολύ συνηθισμένη υπόθεση, εξηγεί ο καθηγητής Μπερντ Χάινε:

«Αυτό μου συνέβη πρόσφατα σε ταξίδι μου στην Ναμίμπια, όπου ερευνώ μια γλώσσα που πράγματι τείνει να εξαφανιστεί, καθώς τη μιλούν λίγες δεκάδες άνθρωποι. Συνάντησα έναν Άγγλο και όταν του είπα πως είμαι γλωσσολόγος, εκείνος απάντησε: όου, τότε έχετε σίγουρα πολλή δουλειά, σας χρειαζόμαστε και στην Αγγλία, χανόμαστε, οι νέοι μας δεν είναι πια σε θέση να εκφραστούν , δε μπορούν να σταυρώσουν μια σωστή δευτερεύουσα πρόταση. Αυτήν τη στάση την παρατηρούμε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας εξάπτονται με τη νέα γενιά, πιστεύουν πως μόνο εκείνοι μιλούν τη σωστή, την καθαρή γλώσσα και πως οι νέοι βαρβαρίζουν. Έτσι κρούουν μονίμως των κώδωνα του κινδύνου πως η γλώσσα χάνεται, ακόμα και οι Άγγλοι. Αυτό δε χρειάζεται να το παίρνει κανείς και πολύ στα σοβαρά.»

...και η πραγματική υποβάθμιση

Πάντως και η Δρ. Κλάουντι αισθάνεται πως τα γερμανικά υποβαθμίζονται, παρόλο που με αυτό δεν εννοεί τις αλλαγές στο πτωτικό σύστημα. Τι την ανησυχεί όσον αφορά τα γερμανικά;

«Αυτό που εγώ αντιλαμβάνομαι ως γλωσσική υποβάθμιση είναι η περιορισμένη χρήση του λεξιλογίου και η περιορισμένη δυνατότητα έκφρασης γενικότερα. Ακόμα και νεαροί φοιτητές που έχουν απολυτήριο λυκείου, ας πούμε οι φοιτητές μου που είναι και στη Φιλοσοφική, έχουν τρομερά περιορισμένο λεξιλόγιο και είναι προφανές πως δε γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ γραπτού και προφορικού λόγου. Τα παιδιά δεν είναι σε θέση να εκφρασθούν σε γραπτό λόγο και αυτό για μένα είναι τραγικό, άλλο το πώς μιλάμε, άλλο το πώς γράφουμε. Η γραφή προσφέρεται για πλούσια έκφραση και μεστό λόγο και παρατηρώ πως οι φοιτητές μου πάσχουν. Πιστεύω πως η αιτία είναι πολύ απλή: τα νέα παιδιά δεν έμαθαν να διαβάζουν, δεν έμαθαν στην παιδική τους ηλικία να αφήνονται και να μαγεύονται από τα κείμενα, δεν αγαπούν την λογοτεχνία, δεν την εκτιμούν καν ως κάτι το ωραίο, δε θεωρούν λοιπόν τη έκφραση ως κάτι το σπουδαίο που μπορεί να εμπλουτίσει και να καλλιεργήσει κανείς. Αυτό όμως είναι ένα πολιτιστικό πρόβλημα, δεν είναι πρόβλημα γλωσσικό, η γλώσσα απλώς αντικατοπτρίζει μια τάση της κοινωνίας.»

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, οι Έλληνες διαβάζουν λιγότερο από όλους τους Ευρωπαίους, κατά μέσο όρο μόλις ένα βιβλίο το χρόνο. Κι όμως, για τους επιστήμονες ούτε η επέλαση των αγγλικών, ούτε η επαφή με άλλες γλώσσες συνιστούν λόγο ανησυχίας. Αντί να φοβόμαστε πως η γλώσσα μας εκλείπει λοιπόν, ας χαλαρώσουμε απολαμβάνοντας ένα καλό βιβλίο.