Η ελληνική ευαισθησία επί της οθόνης

Ζούμε συχνά τις μετρημένες μας ζωές ανάμεσα σε μεγέθη που κάποτε αναγνωρίσαμε ως τέτοια, αλλά στη συνέχεια η διαρκής αυτή επίγνωση μας κούρασε κι έτσι κάποια στιγμή σταμάτησαν να μας εκπλήσσουν, σταμάτησαν και να μας τέρπουν. Όταν όμως έρθει η ώρα και τα μεγέθη αυτά χαθούν, εξαχνωθούν και περάσουν στην ανυπαρξία, ξαφνικά ανδρώνεται και πάλι στη μνήμη και τη φαντασία μας ο πραγματικός τους όγκος, τώρα ακριβώς που λείπει. Έτσι συνέβη και με τον αδόκητο θάνατο του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Και ποιος δεν είχε αναγνωρίσει κάποτε το εντελώς ιδιότυπο ταλέντο του βλέποντας για πρώτη φορά το Θίασο, αλλά και πόσοι δεν είχαμε κουραστεί στη συνέχεια με τα μεταγενέστερα έργα του, πόσοι και πόσοι, ακόμα και κριτικοί δεν είχαν αρχίσει να τα θεωρούν ερμητικά και επιτηδευμένα;

Ποίηση και διαμαρτυρία

Και τώρα που ξαφνικά αυτός εξαχνώθηκε και πέρασε στην ανυπαρξία θυμόμαστε το έργο του σαν ένα τεράστιο μέγεθος. «Αγωνιστή της σιωπής», τον αποκαλεί μια μεγάλη γερμανική εφημερίδα και μια άλλη «δημιουργό ενός συνολικού ελληνικού καλλιτεχνήματος». Για το σκηνοθετικό του στίγμα ο κριτικός της Süddeutsche Zeitung σημειώνει: «Στις εικόνες του εισέδυε ένα ελαφρότατο τρέμολο οργής. Η κάμερά του συνέθετε αργές, σχεδόν μετέωρες, υπέροχες κινήσεις. Και παρ’ όλη την ποίησή τους οι εικόνες αυτές ήταν και ένα τεκμήριο άρνησης, διαμαρτυρίας για τους νέους, τους παγκοσμιοποιημένους, τους χωρίς νόημα επιταχυνόμενους καταρράκτες των εικόνων που μας κατακλύζουν.» Αλλά το έργο του Αγγελόπουλου δεν ήταν μόνο αισθητική διαμαρτυρία, ήταν και ανάδειξη του νεοελληνικού φαινομένου. Να πώς το περιγράφει ο κριτικός της Frankfurter Allgemeine: «Η επιτυχία του Θίασου σήμαινε δύο πράγματα. Από τη μια την ανάδυση του ελληνικού κινηματογράφου μέσα από την αφάνεια μιας βαθειάς λησμονιάς. Κι από την άλλη το ξεκίνημα της καριέρας ενός σκηνοθέτη που κατάφερε να συνδυάσει τις αισθητικές ελευθερίες του ευρωπαϊκού μεταπολεμικού κινηματογράφου με μια ειδικά νεοελληνική, μελαγχολική ευαισθησία.»

Τραγωδίες και ουτοπίες παντού

Θα προσθέταμε ότι το πραγματικά μεγάλο καλλιτεχνικό έργο ξεκινά πάντα από τα πιο ταπεινά καθημερινά υλικά, αλλά δεν εγκλωβίζεται σ’ αυτά. Τα μετατρέπει σε αφετηρία για να διηγηθεί κάτι ευρύτερα και βαθύτερα ανθρώπινο που ξεπερνά κατά πολύ το μικρό βεληνεκές αυτής της συγκεκριμένης καθημερινότητας, στην περίπτωσή μας της νεοελληνικής. Κλείνοντας ας δούμε πώς το διατυπώνει με τον δικό του τρόπο και πάλι ο κριτικός της Frankfurter Allgemeine: «Ο μικρός Θόδωρος είχε κοιτάξει σαν παιδί κατάματα τους Γερμανούς στρατιώτες στην Ελλάδα, είχε επιβιώσει τον φοβερό χειμώνα του 1941 με την πείνα, ο πατέρας του είχε συλληφθεί από τον ΕΛΑΣ, η μεγάλη του αδερφή είχε πεθάνει μικρή. Τα ονόματα που έδινε στους πρωταγωνιστές του, Σπύρος, Ελένη, Βούλα, Αλέξανδρος, ήταν σχεδόν τα ίδια σε όλες τις ταινίες. Και μαρτυρούν ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να μιλήσει μόνο για τον εαυτό του και την Ελλάδα, αλλά για την ανθρώπινη οικογένεια συνολικά, να μιλήσει για παιδιά και γονιούς, για τραγωδίες και ουτοπίες, παντού.»

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής