Η Κική Δημουλά στο Βερολίνο

Στους χώρους του Λογοτεχνικού Εργαστηριού (Literaturwerkstatt) η Ελληνίδα λογοτέχνης διάβασε ποιήματά της και συζήτησε με το κοινό.

Αφορμή της επίσκεψης ήταν η έκδοση ανθολογίας ποιημάτων της στα γερμανικά από τον εκδοτικό οίκο της Κολωνίας Ρωμιοσύνη.

Ήδη από την πρώτη στιγμή η Κική Δημουλά κέρδισε τη συμπάθεια του κοινού μιλώντας απλά και μόνο για τις εντυπώσεις που αποκόμισε από το Βερολίνο που το επισκέφτηκε για πρώτη φορά:

«Αν ο Καβάφης είχε επισκεφτεί το Βερολίνο σήμερα, δεν θα είχε γράψει το ποίημα για την Ιθάκη, που συνιστά στον ταξιδιώτη να εύχεται να είναι μακρύς ο δρόμος.

Διότι το Βερολίνο δημιουργεί ανυπομονησία στον ταξιδιώτη, θέλει να το δει, να το γνωρίσει.

Πραγματικά είναι τόσο μαγευτική η ομορφιά του που εγώ θα ανυπομονούσα να ξαναέρθω. Η δε ατμόσφαιρά του είναι για μένα εκείνη η Εκκλησία Μνήμης (Gedächniskirche).

Mε συγκλόνισε όσο τίποτε άλλο.

Όπως με συγκλόνισε πραγματικά μια εικόνα από το παράθυρο του ξενοδοχείου Savoy. Δεν είχα δει ποτέ τόσα στρογγυλά φύλλα δένδρου, κίτρινα, που είχαν πέσει επάνω στο βρεγμένο χώμα και ήταν σαν να έριχνε ο ουρανός φλουριά, χρυσά φλουριά.»

Ελλειμματική μετάφραση και προβληματική διερμηνεία

Ευτυχής όποιος κατείχε την ελληνική γλώσσα σε αυτήν τη λογοτεχνική βραδιά.

Γιατί έτσι μόνον ήταν σε θέση να απολαύσει τον γλωσσικό πλούτο της ποιήτριας.

Οι μη κατέχοντες την ελληνική στάθηκαν άτυχοι και μερικοί εξέλαβαν ίσως την Κική Δημουλά σαν μετενσάρκωση του Μαντείου των Δελφών, που ουδείς γνωρίζει τί τάχα θέλει να πει.

Άτυχη στάθηκε όμως και η ίδια η ποιήτρια καθώς αρκετές φορές δεν γνώριζε, τι ακριβώς τη ρωτούσε το γερμανικό κοινό.

Αιτία αυτής της δυσαρμονίας ήταν η όχι χαρισματική διερμηνεία που είχε επωμισθεί και πάλι στέλεχος του παραρτήματος, και πάλι, υποθέτουμε, λόγω της οικονομικής στενωπού.

Μπορεί βέβαια σε άλλες περιπτώσεις λόγω θέματος οι ελλείψεις της μετάφρασης να γίνονται αποδεκτές από το ακροατήριο, επειδή αντιλαμβάνεται περίπου το νόημα.

Στην περίπτωση όμως της Κικής Δημουλά, όπου το αντικείμενο της είναι ο ίδιος ο λόγος, το αποτέλεσμα του ανέμελου ερασιτεχνισμού της μετάφρασης είναι ολέθριο.

Στα λυπηρά παραδείγματα αυτής της ανεπάρκειας συγκαταλέγεται και ερώτηση Γερμανού ακροατή για τα προβλήματα που δημιουργεί η μετάφραση των ποιημάτων της ποιήτριας στα γερμανικά.

Ο Γερμανός ακροατής είπε πως «η μετάφραση των ποιημάτων στα γερμανικά μου φαίνεται δύσκολη καθώς θα πρέπει να μεταφέρει τις δύο πτυχές που εμπεριέχουν οι ελληνικοί όροι: μια συγκεκριμένη και μια αφηρημένη. Στην πραγματικότητα όμως η μετάφραση στα γερμανικά είναι μονοσήμαντη καθώς μεταφέρει μόνο την αφηρημένη πτυχή των λέξεων. Έτσι χάνεται ο αισθησιασμός.»

Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς μεταφράστηκε ψιθυριστά στην ποιήτρια. Από την απάντηση της προκύπτει όμως ότι μάλλον δεν θα πρέπει να ήταν του ‘λόγου το ακριβές’:

«Το αφαιρετικό, το κρυφό, νομίζω ότι πηγάζει από τον ψυχισμό του κάθε ποιητή... Εγώ υπακούω στην ιδιοσυγκρασία μου. Εάν μου λέει να αφαιρώ, αφαιρώ. Εάν μου λέει να είμαι κρυπτική, είμαι κρυπτική. Αυτό είναι ο καθρέπτης, η εικόνα του χαρακτήρα μου».

«Με μεταφράσεις που δεν είναι τόσο πετυχημένες, μπορεί να βλάψεις το πρωτότυπο»

Όμως το πρόβλημα δεν περιορίστηκε μόνο στη διερμηνεία κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης.

Προβληματική είναι και η η γερμανική μετάφραση των ποιημάτων της ανθολογίας που έχει εκδώσει ο εκδοτικός οίκος Ρωμιοσύνη.

Αυτό το πρόσεξε και ο διευθυντής του Λογοτεχνικού Εργαστηριού του Βερολίνου, Τόμας Βόλφαρτ, ο οποίος ήταν και ο παρουσιαστής στην λογοτεχνική βραδιά και δήλωσε:

«Η λογοτεχνία και ειδικά η ποίηση έχει ανάγκη τη μετάφραση για να μεταφερθεί σε μια άλλη γλώσσα – κυρίως χρειάζεται τον καλό μεταφραστή.

Αυτό σημαίνει ότι η εκπαίδευση των μεταφραστών θα πρέπει να αποτελεί μέλημα της πολιτισμικής πολιτικής.

Στη Γερμανία υπάρχει ο εκδοτικός οίκος Ρωμιοσύνη που έχει κάνει μια αξιέπαινη προσπάθεια μεταφέροντας στα γερμανικά ελληνική λογοτεχνία. Όσον αφορά όμως τη μετάφραση, το αποτέλεσμα δεν ήταν πάντα ιδιαίτερα ευχάριστο.

Με μεταφράσεις που δεν είναι τόσο πετυχημένες, μπορεί να βλάψεις το πρωτότυπο.

Ευχής έργο θα ήταν εκτός από την πρωτοβουλία της έκδοσης, να αξιοποιούνται πάντα και οι καλύτεροι μεταφραστές.

Χρυσός κανόνας να μεταφράζεται η λογοτεχνία από εκείνους που έχουν ως μητρική γλώσσα αυτή στην οποία πρόκειται να μεταφραστεί το κείμενο».

Μετά την εκδήλωση εκθέσαμε το πρόβλημα της μετάφρασης και στην ίδια την ποιήτρια παραθέτοντας την διαπίστωση του Γερμανού ακροατή ότι «στη γερμανική μετάφραση λείπει από τα ποιήματα η συγκεκριμένη πλευρά και μεταφέρεται μόνον η αφαιρετική».

Η αντίδραση της Κικής Δημουλά ήταν ότι: «δεν μπορώ η καημένη να ελέγξω την ιταλική μετάφραση ή την δανέζικη. Εγώ είμαι έρμαιο, όταν μου λένε να σας μεταφράσω.

Δεν μπορώ να ελέγξω τίποτα».

Σε αντίθεση με άλλους Έλληνες λογοτέχνες και παρά την εξέχουσα θέση της στην ελληνική ποίηση η Κική Δημουλά προσκλήθηκε για πρώτη φορά στη γερμανική πρωτεύουσα.

Δυστυχώς όμως δεν αξιοποιήθηκε η ευκαιρία να παρουσιαστεί ανάλογα με την πνευματική της προσφορά.