Η μπούρκα διχάζει ακόμη τη γαλλική κοινωνία

Επί κυβέρνησης Νικολά Σαρκοζί η Γαλλία ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που κατάφερε να ψηφίσει νόμο (στις 11 Απριλίου 2011), σύμφωνα με τον οποίο απαγορευόταν η κάλυψη του προσώπου και του σώματος σε δημόσιους χώρους. Το συγκεκριμένο νομοθέτημα στόχευε ουσιαστικά στην απαγόρευση της «ισλαμικής μαντίλας» και πιο συγκεκριμένα της μπούρκας, η οποία είναι το ύφασμα με το οποίο καλύπτουν το πρόσωπο και το σώμα τους μουσουλμάνες, κυρίως με καταγωγή από το Αφγανιστάν ή χώρες της νότιας Ασίας. Ο νόμος αυτός προκάλεσε εξαρχής πολλαπλές αντιδράσεις και ένα ιδιαίτερα έντονο δημόσιο διάλογο με σφοδρούς πολέμιους και υποστηρικτές. Μέχρι σήμερα πολλοί είναι εκείνοι που τον θεωρούν πηγή διακρίσεων σε βάρος γυναικών, μουσουλμάνων στο θρήσκευμα, στη Γαλλία.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός πολέμιου του νόμου, του Ρασίντ Νεκάζ. Ο Νεκάζ θέλησε να δείξει με έναν πρωτότυπο τρόπο την αντίθεσή του στο νομοθέτημα που ποινικοποιεί τη μπούρκα επιβάλλοντας τσουχτερά πρόστιμα σε όσες γυναίκες παραβιάζουν το περιεχόμενό του. Σε μια πρωτοφανή κίνηση ένδειξης αλληλεγγύης ο Νεκάζ επί σειρά ετών πλήρωνε ο ίδιος από την τσέπη του τα επίμαχα πρόστιμα αντί για τις γυναίκες που συλλαμβάνονταν. Όπως λέει ο Νεκάζ, μέχρι στιγμής έχει πληρώσει πάνω από 235.000 € σε πρόστιμα για πάνω από 259 περιπτώσεις γυναικών με μπούρκα στη Γαλλία αλλά και στο Βέλγιο – όπου και εκεί ψηφίστηκε παρόμοιος νόμος λίγους μήνες μετά τον γαλλικό.

Οι ενστάσεις παραμένουν έντονες

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της απαγόρευσης, η χρήση μπούρκας σε δημόσιους χόρους αντιβαίνει στη θεμελιώδη αρχή της κοινωνικής συνύπαρξης, γαλλιστί του «vivre ensemble». Όμως τι έχει καταφέρει εν τέλει ο νόμος αυτός μετά από πέντε χρόνια εφαρμογής; «Δεν έχει να κάνει με την κοινωνική συνύπαρξη. Αντίθετα το μόνο που έχει καταφέρει είναι να χωρίσει τους ανθρώπους», αναφέρει η Ανιές ντε Φεό, σκηνοθέτιδα και κοινωνιολόγος που έχει μελετήσει σε βάθος το θέμα. Όπως επισημαίνει η ντε Φεό όσο οι γυναίκες αυτές αισθάνονται ότι στοχοποιούνται, τόσο περισσότερο θα επιλέγουν να καλύπτουν το πρόσωπο και το σώμα τους.

Σύμφωνα πάντως με τους βουλευτές που είχαν υπερψηφίσει την απαγόρευση της μπούρκας, προείχε η υπεράσπιση της εθνικής ασφάλειας και της δημόσιας τάξης. Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκε το 2014 και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου με έδρα το Στρασβούργο, το οποίο έκρινε «νόμιμη» τη γαλλική απαγόρευση, ανοίγοντας το δρόμο για παρόμοια νομοθετήματα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ολλανδία. Το ενδιαφέρον όμως της απόφασης του ΕΔΔΑ είναι ότι οι δικαστές του Στρασβούργου δεν επικύρωσαν τη συγκεκριμένη απαγόρευση στο όνομα της προστασίας των δικαιωμάτων των γυναικών, αλλά ερμηνεύοντάς την ως απόρροια του κοσμικού χαρακτήρα του γαλλικού κράτους. Σύμφωνα με τον Ολιβιέ Ροΐ, ειδικό σε θέματα Ισλάμ, η μπούρκα πάντως δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα δημοφιλής μεταξύ των μουσουλμάνων της Γαλλίας. Στην πραγματικότητα ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας. «Έτσι υπήρξε μια διάχυτη αίσθηση μεταξύ των Γάλλων μουσουλμάνων ότι η απαγόρευση της μπούρκας ήταν στην ουσία ένα είδος άσκησης πίεσης καθώς και μια επίθεση κατά του Ισλάμ», εκτιμά ο ειδικός.

Aπό την απαγόρευση στη ριζοσπαστικοποίηση

Πράγματι ενώ στη Γαλλία ο αριθμός των μουσουλμάνων ξεπερνά τα 5 εκατομμύρια, όταν τέθηκε ο επίμαχος νόμος σε ισχύ μόλις 2000 γυναίκες φορούσαν μπούρκα. Μέχρι σήμερα, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η γαλλική αστυνομία έχει προβεί σε 1623 συλλήψεις ένεκα του συγκεκριμένου νόμου και έχει επιβάλει πάνω από 1500 πρόστιμα σε συνολικά 908 γυναίκες. Πολλές εξ αυτών συνελήφθηκαν πάνω από μια φορές, ενώ μία γυναίκα αναγκάστηκε να πληρώσει πρόστιμο 33 φορές.

Σήμερα οι περισσότερες μουσουλμάνες που επιλέγουν να κυκλοφορούν με καλυμμένο πρόσωπο και σώμα ζουν κυρίως σε υποβαθμισμένα προάστια γαλλικών αστικών κέντρων, ενώ πολλές γυναίκες, σύμφωνα με την ντε Φεό, επιλέγουν μια τέτοια στάση ως πράξη εναντίωσης. Κάποιες το κάνουν επειδή νιώθουν ότι η απαγόρευση αυτή προσβάλει το Ισλάμ, άλλες πάλι επιλέγουν τη μπούρκα ως αντίδραση στην οικογένεια και τα κοινωνικά πρότυπα. «Θέλουν να διαφέρουν», εκτιμά η γαλλίδα κοινωνιολόγος συμπληρώνοντας: «Κάποτε για έναν έφηβο ήταν επαναστατικό να κυκλοφορεί ντυμένος πανκ ή σκίνχεντ. Σήμερα για κάποιους είναι επαναστατικό να φορούν μπούρκα και να αυτοπροσδιορίζονται ως ακραίοι ισλαμιστές». Πέντε χρόνια μετά, η απαγόρευση της μπούρκας φαίνεται τελικά να απέτυχε. Πολλοί μάλιστα προχωρούν παραπέρα λέγοντας ότι απέφερε τελικά τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.

Τζέικ Σιγκεϊνέρο / Δήμητρα Κυρανούδη