Η Χάνα Σιγκούλα διαβάζει Μιχαλοπούλου

Τετάρτη βράδυ στο κτήριο του Φεστιβάλ Βερολίνου (Haus der Berliner Festspiele). Στη σκηνή βρίσκεται η μεγάλη ηθοποιός Χάνα Σιγκούλα, η μούσα του σκηνοθέτη Χανς Βέρνερ Φασμπίντερ. Μπροστά της έχει ένα κείμενο. Πριν ξεκινήσει την ανάγνωση απευθύνεται στο κοινό:

«Λοιπόν, προσδεθείτε, τα πράγματα τώρα θα γίνουν πολύ αλλόκοτα. Να μην είστε όμως σφιγμένοι, αφεθείτε για να είστε δεκτικοί. Εμένα μου προκάλεσε ευχαρίστηση να τα διαβάζω».

Πρόκειται για αποσπάσματα από το μυθιστόρημα της Αμάντας Μιχαλοπούλου, «Η Γυναίκα του Θεού», τα οποία μετέφρασε αποκλειστικά για αυτή την εκδήλωση η μεταφράστρια Μπίργκιτ Χίλντεμπραντ. Στη λογοτεχνική βραδιά στο πλαίσιο του 14ου Διεθνούς Λογοτεχνικού Φεστιβάλ Βερολίνου η Μιχαλοπούλου και η Σιγκούλα διαβάζουν εναλλάξ στα ελληνικά και τα γερμανικά.

Ένας απτός Θεός

Η πρώτη πρόταση των μεταφρασμένων αποσπασμάτων που διαβάστηκε ήταν η εξής: «Παντρευτήκαμε πριν από πολλά χρόνια, ζήτησε το χέρι μου και δέχτηκα». Αυτός που ζήτησε το χέρι δεν είναι άλλος από τον ίδιο το Θεό, ενώ αυτή που αφηγείται στο μυθιστόρημα σε πρώτο πρόσωπο είναι η γυναίκα του. Όντας όμως θνητή αρχίζει με τον καιρό να της προκαλεί πλήξη ο άφθαρτος θεϊκός κόσμος. Δεν αντέχει πλέον τα φτερουγίσματα των αγγέλων, τη σιωπή, την ουράνια απάθεια του συζύγου της και τους ανεκπλήρωτους επίγειους πόθους της. Η γυναίκα του Θεού μπαίνει στον πειρασμό να τον εγκαταλείψει προκειμένου να αναζητήσει αλλού τη λύτρωση.

Παρατραβηγμένο; Τουναντίον, λέει η Χάνα Σιγκούλα στη Deutsche Welle και παραπέμπει στον ανθρωποκεντρικό πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων, όπου οι θεοί του Ολύμπου συμπλήρωναν το μεταφυσικό κενό της ανθρώπινης φύσης.
Όπως είπε η Χάνα Σιγκούλα, «αυτό το απίστευτα πυκνοκατοικημένο πάνθεον των αρχαίων, με τους εξανθρωπισμένους θεούς και θεοποιημένους ανθρώπους, η συγγραφέας το μετουσιώνει με ένα σύγχρονο τρόπο, διατηρώντας όμως την αρχική αντίληψη ότι ο θεός δεν είναι κάτι το αφηρημένο. Μια τέτοια προσέγγιση επιτρέπει στον άνθρωπο να συμπεριλάβει τη θεϊκή διάσταση στη ζωή του».

Γράφοντας μέσα στην κρίση

«Η Γυναίκα του Θεού» εκδόθηκε το καλοκαίρι στην Ελλάδα και είναι το έκτο μυθιστόρημα της Αμάντας Μιχαλοπούλου. Μέχρι στιγμής δεν είναι γνωστό αν θα εκδοθεί στη Γερμανία όπως τρία άλλα βιβλία της στο παρελθόν. Πάντως η σχέση της με τη χώρα και ειδικά με το Βερολίνο είναι στενή. Από το 2003 για επτά χρόνια η Αμάντα Μιχαλοπούλου ζούσε στη γερμανική πρωτεύουσα. Η επιστροφή και εγκατάστασή της στην Αθήνα συνέπεσαν με την γενίκευση της οικονομικής κρίσης.

«Ήταν μια σοκαριστική εμπειρία το να επιστρέφεις στην Ελλάδα εκείνη τη χρονική περίοδο. Αυτό που έκανα ήταν να κλειστώ πάρα πολύ στον εαυτό μου. Θεώρησα ότι αυτή η εξωστρέφεια που τους είχε πιάσει όλους, δηλαδή το να προσπαθούν να εξηγήσουν, να ερμηνεύσουν, ήταν κάτι το υπερβολικά φλύαρο. Και ουσιαστικά δεν με βοηθούσε να καταλάβω τι συμβαίνει. Για μένα μόνο η σιωπή ήταν ο τρόπος για να αντιληφθώ τι συμβαίνει – η σιωπή και το διάβασμα».

Αυτή τη φορά δεν διάβαζε ως συνήθως μυθιστορήματα αλλά κείμενα φιλοσοφικά, θεολογικά και μελέτες για την κβαντομηχανική. Όπως θα ομολογήσει, χωρίς κάποιο πρόγραμμα. «Πήγαινα απ΄ το ένα στο άλλο σαν τους πιθήκους που πηγαίνουν απ΄ το ένα κλαδί του δένδρου στο άλλο. Δηλαδή δεν υπήρχε ειρμός σε αυτό που έκανα. Προσπαθούσα να καταλάβω» είπε χαρακτηριστικά η ελληνίδα συγγραφέας.

Κάποια στιγμή προέκυψε η αρχική ιδέα του μυθιστορήματος ή -για να το πούμε με τα λόγια της συγγραφέως- είχε βρει εκείνη την ισορροπία μεταξύ ορθολογισμού και συναισθήματος, η οποία της είναι αναγκαία για τη συγγραφή.

Εκτός από το μυθιστόρημα της, σε μια δεύτερη εκδήλωση του Φεστιβάλ η Αμάντα Μιχαλοπούλου παρουσίασε αποσπάσματα από το δοκίμιο της «Μικρό ημερολόγιο ευπιστίας». Το κείμενο αυτό, που επιχειρεί τη σύγκριση της πίστης στο Θεό και της πίστης στη λογοτεχνία, δημοσιεύτηκε και στις επιφυλλίδες της εφημερίδας του Βερολίνου Tagesspiegel.

Παναγιώτης Κουπαράνης