Κράτος και εκκλησία στη Γερμανία: Τι σημαίνει για το κράτος η ουδετερότητα;

Ποιές είναι τελικά οι σχέσεις κράτους και εκκλησίας στη Γερμανία;

Το γερμανικό σύνταγμα εγγυάται την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και την απρόσκοπτη άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων κάθε ατόμου που ζει στην γερμανική επικράτεια ανεξάρτητα από τη θρησκεία την οποία πρεσβεύει, αλλά η καθολική και η ευαγγελική εκκλησία συνδέονται με το γερμανικό κράτος με ένα είδος «εταιρικής σχέσης».

Ο Μίχαελ Μπάσε, καθηγητής της εκκλησιαστικής ιστορίας στη Γερμανία, υπογραμμίζει: «Από την Νοεμβριανή Επανάσταση του 1918-19 με την κατάρρευση της πρωσικής μοναρχίας έγινε η πρώτη προσπάθεια για πλήρη και απόλυτο χωρισμό κράτους και εκκλησίας. Όμως η ευαγγελική και η καθολική εκκλησία κινητοποίησαν εκατοντάδες χιλιάδες μέλη και οπαδούς τους που με μαζικές και καθημερινές διαδηλώσεις απέτρεψαν τον πλήρη χωρισμό εκκλησίας και κράτους. Η αφορμή ήταν τότε, εάν θα καθιερωνόταν το μάθημα θρησκευτικών στα σχολεία.»

Ο εκκλησιαστικός φόρος

Από τότε και μέχρι σήμερα το κράτος εγγυάται, πρώτον το μάθημα θρησκευτικών στο ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολείων σε όλα τα κρατίδια, και δεύτερον, πανεπιστημιακή έδρα θεολογίας στα κρατικά πανεπιστήμια, δεν παρεμβαίνει όμως περαιτέρω, δηλαδή οι δύο εκκλησίες διορίζουν θεολόγους και καθορίζουν ποια θα κάνει σε ποιο σχολείο το μάθημα θρησκευτικών. Συνήθως υπάρχει μάθημα θρησκευτικών για Καθολικούς και για Ευαγγελικούς.

Παγκόσμια ιδιαιτερότητα κατέχει στη Γερμανία στο θέμα της χρηματοδότησης των εκκλησιών. Στη Γερμανία υπάρχει «εκκλησιαστικός φόρος» που πληρώνουν όμως μόνον οι πιστοί, οι οποίοι με τη σειρά τους είναι εγγεγραμμένα μέλη της καθολικής ή της ευαγγελικής εκκλησίας, δηλαδή οι ορθόδοξοι ή άλλου θρησκεύματος πολίτες απαλλάσσονται του εκκλησιαστικού φόρου. Το νομοθετικό πλαίσιο των σχέσεων εκκλησίας και κράτους καθορίστηκε στη Γερμανία την εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.

Ο ιστορικός Μίχαελ Μπάσε εξηγεί ποια είναι η σχέση που επέβαλε το σύνταγμα της Βαϊμάρης: «Στο τότε σύνταγμα γίνεται λόγος για ‘θρησκευτικές κοινότητες’, χωρίς να αναφέρονται οι λέξεις καθολικές ή ευαγγελικές κοινότητες. Η αναγνώριση όμως μιας θρησκείας ως θρησκευτικής κοινότητας σήμαινε και σημαίνει από νομικής απόψεως ότι η κοινότητα αυτή έχει φορολογικές ελαφρύνσεις. Έτσι μέσω της νομικής τους υπόστασης, θρησκευτικές κοινότητες, οι δύο χριστιανικές εκκλησίες έχουν φοροαπαλλαγές.»

Οι κατασχέσεις και καταστροφές της εκκλησιαστικής περιουσίας

Εκτός όμως από τα έσοδα των εκκλησιών μέσω του εκκλησιαστικού φόρου το γερμανικό κράτος είναι υποχρεωμένο να πληρώνει ετησίως πάνω από 400 εκατομμύρια ευρώ στις δύο εκκλησίες, την καθολική και την ευαγγελική.

Το ποσό αυτό αντιστοιχεί με τις απαλλοτριώσεις που έγιναν στην εκκλησιαστική περιουσία, την εποχή της γαλλικής κατοχής. Τότε ο Ναπολέων και λίγο αργότερα οι Πρώσοι κατέσχεσαν υπέρ του κράτους ή και κατέστρεψαν εκατοντάδες μοναστήρια, γεωργικές εκτάσεις, εκκλησίες, αγροτικές βιοτεχνίες κλπ. Έτσι το γερμανικό κράτος υποχρεώθηκε να πληρώνει εσαεί τα ποσά που στερήθηκαν με τις απαλλοτριώσεις και τις καταστροφές οι δύο χριστιανικές εκκλησίες. Από το ποσά αυτά χρηματοδοτούν το κοινωνικό έργο τους οι δύο χριστιανικές εκκλησίες στη Γερμανία.

Πέραν και ανεξάρτητα όμως από αυτή την εταιρική σχέση κράτους - εκκλησίας, το κράτος οφείλει να διατηρεί την θρησκευτική του ουδετερότητα, όπως εγγυάται το σύνταγμα της ομοσπονδίας και τα συντάγματα των κρατιδίων.

Πρέπει ή όχι να τηρεί το κράτος θρησκευτική ουδετερότητα; Για να επιτευχθεί πλήρης χωρισμός εκκλησίας και κράτους, όπως ζητούν οι ακραιφνείς θιασώτες του, πρέπει να αναθεωρηθούν οι ιστορικές σχέσεις και κυρίως οι συμφωνίες μεταξύ του κράτους και των δύο εκκλησιών, αλλά και γερμανικού κράτους και Βατικανού.

Andreas Noll/Βιβή Παπαναγιώτου

Υπεύθ.σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου