Μήπως η μαντίλα κάνει την Τουρκία πιο ευρωπαϊκή;

Ποια είναι σήμερα η Τουρκία, η αυστηρή κόρη του κεμαλισμού, η ανατολίτισσα με το τσεμπέρι ή η υποψήφια χώρα-μέλος της ΕΕ; Πώς βλέπουμε, πώς αντιλαμβανόμαστε σήμερα τις ιδιομορφίες αυτής της χώρας; Και τι συμβαίνει ακριβώς εκεί; Μια τρέχουσα άποψη είναι ότι το κόμμα του πρωθυπουργού Ερντογάν προσπαθεί να εξισλαμίσει την Τουρκία, δηλαδή να την κάνει πιο ισλαμική από ότι είναι ούτως ή άλλως, ενώ οι δυνάμεις που συσπειρώνονται γύρω από το στρατιωτικό και δικαστικό κατεστημένο προσπαθούν να διασώσουν τον κοσμικό και κατ’ επέκταση ευρωπαϊκό χαρακτήρα της τουρκικής δημοκρατίας. Διαβάσαμε μιαν άλλη άποψη. Την υπογράφει ο γνωστός μαρξιστής βρετανός ιστορικός Πέρι Άντερσον σε εκτενές άρθρο του που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα στο βρετανικό λογοτεχνικό περιοδικό London Review of Books.

Η κρατική αιχμαλωσία…

Ο Άντερσον ανατρέχει στη γέννηση της τουρκικής δημοκρατίας για να βγάλει συμπεράσματα για το σήμερα. Εν συντομία: η κεμαλική Τουρκία δεν είναι ένα υπόλειμμα του οθωμανικού παρελθόντος, όπως ας πούμε η Ουγγαρία είναι απομεινάρι της παλιάς αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, αλλά διάδοχος της οθωμανικής αυτοκρατορίας με τις απαραίτητες ιστορικές προσαρμογές. Η Τουρκία μετά τις σφαγές και τους διωγμούς Αρμενίων και Ελλήνων, μετά την απώλεια των ευρωπαϊκών και αραβικών εδαφών της αυτοκρατορίας έγινε εθνικά ομοιογενής. Και τα τρία βασικά δομικά στοιχεία της κεμαλικής Τουρκίας είναι εκτός από την εθνική ομοιογένεια, η εθνικοποιημένη κατά κάποιον τρόπο θρησκεία, που λειτουργεί υπό τις επιταγές του κράτους, και η ιδεολογικοποιημένη παράδοση του τουρκικού έθνους που ανάγεται περίπου … στις αρχές του σύμπαντος. Με άλλα λόγια, όσον αφορά ειδικά τη θρησκεία, η κεμαλική Τουρκία δεν την εξοστράκισε, αλλά την καθυπέταξε στην κρατική λογική, την έκανε εργαλείο. Και κατά συνέπεια η πολιτική Ερντογάν με την απελευθέρωση για παράδειγμα της χρήσης της ισλαμικής μαντίλας και στα ιδρύματα και στα πανεπιστήμια δεν είναι αυτό που εκ πρώτης όψεως φαίνεται, δεν είναι εξισλαμισμός, αλλά αντίθετα είναι η απελευθέρωση της θρησκείας από την κρατική αιχμαλωσία των τελευταίων δεκαετιών.

…και η απελευθέρωση της θρησκείας

Λίγο να προχωρήσει κανείς τους συλλογισμούς του Πέρι Άντερσον και φθάνει σε πρωτότυπα συμπεράσματα. Η πολιτική Ερντογάν στην ουσία απελευθερώνει την ευλάβεια του ατόμου από την κρατική κηδεμονία και άρα είναι βαθύτατα, αν και ανομολόγητα, ευρωπαϊκή. Μαντίλες στα τουρκικά πανεπιστήμια, μέχρι πρότινος απαγορευμένες, θα σήμαιναν ότι το βλοσυρό τουρκικό κράτος μπορεί πια να ανεχθεί στους χώρους της επιρροής του και άλλες αυθεντίες, και άλλες δυνάμεις. Η απελευθέρωση της θρησκευτικότητας από τις απαγορεύσεις απελευθερώνει και το αυταρχικό κράτος από τις φοβικές εμμονές του. Μήπως συμβολικά η μαντίλα και όχι η απαγόρευσή της εισάγει με καθυστέρηση την Τουρκία στη μοντέρνα εποχή και την ελεύθερη κοινωνία των πολιτών; Άρα την οδηγεί και προς την ευρωπαϊκή οικογένεια; Αξίζει να το σκεφτεί κανείς.