Μια νέα βιογραφία του Ιουστινιανού

Επί δεκαετίες και εκατονταετίες Γερμανοί ιστορικοί ασχολούνται με την αρχαία Ελλάδα, διερευνούν τις ιστορικές παραμέτρους του ελληνικού φαινομένου, δηλαδή της εκλογίκευσης του κόσμου και της δημοκρατικής συγκρότησης της κοινωνίας, διερευνούν με άλλα λόγια τις απαρχές του δυτικού πολιτισμού. Και επειδή για την κλασσική περίοδο έχουν λεχθεί και γραφεί πια σχεδόν τα πάντα, οι νεώτερες γενιές των ιστορικών στρέφονται συχνά στην ύστερη αρχαιότητα και στην καμπή προς το άλλο μεταγενέστερο φαινόμενο, το βυζαντινό. Μας έρχονται στο νου δυο δυναμικοί και σχετικά νέοι τέτοιοι ιστορικοί, δεν έχουν κλείσει ακόμα τα πενήντα.

Μεγαλομανείς και πραγματιστές

Ο ένας είναι ο Μίσα Μάιερ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης, που είχε προκαλέσει αίσθηση με το βιβλίο του για τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και πολλά θετικά σχόλια με τη βιογραφία του προκατόχου του, αυτοκράτορα Αναστασίου. Ούτε λίγο ούτε πολύ ο Μάιερ προσπαθεί να ανασκευάσει την παραδοχή για το μεγαλείο του Ιουστινιανού και αναδεικνύει τον προκάτοχό του στον πρώτο ρεαλιστή πολιτικό της ύστερης αρχαιότητας. Όσο πιο μεγαλομανής ο Ιουστινιανός, τόσο πιο πραγματιστής και προσαρμοσμένος στη φορά της εποχής του ο Αναστάσιος. Ο άλλος ιστορικός είναι ο Χάρτμουτ Λέπιν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης, που είχε πολλές θετικές κριτικές για τη βιογραφία του αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Ο Λέπιν κυκλοφόρησε τώρα μια νέα βιογραφία του Ιουστινιανού με υπότιτλο Το χριστιανικό πείραμα. Προσπαθεί να ακολουθήσει μια μέση οδό, ούτε την παραδοσιακή που θέλει τον Ιουστινιανό μια λαμπρή φυσιογνωμία, τον τελευταίο των Ρωμαίων με έδρα στην Ανατολή, ούτε την απορριπτική του Μάιερ που θέλει τον Ιουστινιανό απλά ένα θρησκόληπτο ηγεμόνα, άθυρμα στα χέρια ενός παρωχημένου μεγαλοϊδεατισμού που επιζητούσε μάταια την ανασύσταση της παλιάς ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Η άρση του τελεσίδικου

Ο Ιουστινιανός του Λέπιν είναι μια μορφή που έλκεται από δυο ισχυρές δυνάμεις, την πίστη στον χριστιανισμό και την πίστη στην αυτοκρατορική εξουσία. Μήπως αυτοί δεν ήταν οι δύο πόλοι που επί αιώνες στήριζαν και ταυτόχρονα υπονόμευαν το Βυζάντιο; Είναι ωραία αυτά τα γερμανικά ιστορικά πειράματα με τα υλικά του παμπάλαιου παρελθόντος, αυτή η δίψα να ρίξει κανείς καινούργιο φως σε μορφές που επηρέασαν την πορεία του κόσμου πολύ παλιότερα, αλλά και που κάθε μεταγενέστερη εποχή αρνείται ότι έχει δοθεί η τελεσίδικη ετυμηγορία γι αυτές, για τον βίο και τα έργα τους. Ας κλείσουμε με μια παρατήρηση του κριτικού της Frankfurter Allgemeine Zeitung γι' αυτό το βιβλίο: «Η βιογραφία του Λέπιν είναι μια σεβαστή προσπάθεια να παρουσιαστεί η ζωή ενός αρχαίου αυτοκράτορα παρά τις όποιες αντιφάσεις των πηγών σαν ένα μυθιστόρημα με έμφαση στην πνευματική φυσιογνωμία του ήρωα. Και τελικά τα χαρακτηριστικά του ήρωα που αναδεικνύονται είναι αυτά της εποχής του, ο θρησκευτικός ζήλος, η τάση για τη μεταφυσική, η ανάμιξη αρχαίων μορφών με χριστιανικά περιεχόμενα. Ίσως κάτι μπορούμε να μάθουμε έτσι και για το σήμερα: ας σταματήσουμε να ψαχουλεύουμε στον ιδιωτικό βίο των ισχυρών. Ας αναρωτηθούμε καλύτερα ποιες ιδέες και ποια προγράμματα πιστεύουν και υπηρετούν.»

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. Σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου