Μολυβδόβουλλο Μανουήλ Α΄του Κομνηνού κοντά στην Καρλσρούη

Στα ερείπια του πύργου Λίντελμπρουν, που βρίσκονται κοντά στην Καρλσρούη σε ένα βραχώδες ύψωμα 437 μέτρων, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ένα πολύτιμο εύρημα: ένα μολυβδόβουλλο, μια σφραγίδα δηλαδή, του Μανουήλ του Α΄ του Κομνηνού (1143 – 1180). Το εύρημα δεν βρέθηκε σε μεγάλο βάθος, μόλις 20 μέτρα κάτω από το «παλάτιον» του πύργου.

Η αρμόδια υπηρεσία της περιοχής για τη μεσαιωνική αρχαιολογία και ο αρχαιολόγος Σβεν Γκύτερμαν από το Ινστιτούτο Αρχαιολογικών Επιστημών στο Φράιμπουργκ (Προϊστορική, Πρωτοϊστορική και Μεσαιωνική Αρχαιολογία) έκαναν ήδη τις πρώτες εκτιμήσεις τους για το βυζαντινό μολυβδόβουλλο.

«Μανουήλ Δεσπότης – ο πορφυρογέννητος»

Ο Σβεν Γκύτερμαν εξήγησε στο μικρόφωνο της Deutsche Welle ποια είναι τα χαρακτηριστικά που οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι πρόκειται για μολυβδόβουλλο του περίφημου «αυτοκράτορα – ιππότη», κυρ Μανουήλ Κομνηνού:

«Υφίστανται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία μας οδήγησαν στο συμπέρασμα αυτό. Κυρίως όμως η κάθετη επιγραφή ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ στην εμπρόσθια όψη της σφραγίδας με το νεαρό, αγένειο πρόσωπο του Ιησού, γνωστό ως ‘τύπος Εμμανουήλ’. Αυτό σημαίνει αναμφίβολα πως πρόκειται για μολυβδόβουλλο του βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού.»

Στην οπισθία όψη του μολυβδόβουλλου απεικονίζεται ο ίδιος ο αυτοκράτορας Μανουήλ Κομνηνός: φέρει στέμμα, από το οποίο κρέμονται μακριά «περπενδούλια» (=χρυσοί έλικες διακοσμημένοι με πολύτιμους λίθους που κρέμονται από το στέμμα) και φορά «διβητήσιον» (= μακρύ ένδυμα που έφθανε μέχρι τον αστράγαλο) και λώρο (=μακριά μεταξωτή ταινία) με πολύτιμους λίθους και μαργαριτάρια που διπλώνεται χιαστί.

Στο δεξί του χέρι κρατά «λάβαρον», σύμβολο της στρατιωτικής του εξουσίας, και στο αριστερό την «ανεξικακία», κυλινδρικό πουγκί από κόκκινο μετάξι με χώμα, σύμβολο του εφήμερου της ανθρώπινης ζωής.

Από την επιγραφή του μολυβδόβουλλου διακρίνονται καθαρά μόνον δύο γράμματα. Με τη βοήθεια συγκριτικών μελετών όμως οι αρχαιολόγοι κατόρθωσαν να αναπαραστήσουν την επιγραφή στο μολυβδόβουλλο, η οποία είναι: «Μανουήλ Δεσπότης – ο πορφυρογέννητος».

H παραπάνω περιγραφή αναφέρεται σε άρθρο του αρχαιολόγου Γκύτερμαν στο περιοδικό Archäologie in Deutschland.

Πως βρέθηκε εκεί το μολυβδόβουλλο του «αυτοκράτορα – ιππότη»;

Για τους ειδικούς μελετητές της μεσαιωνικής, γερμανικής αρχαιολογίας ένα βυζαντινό μολυβδόβουλλο του 12ου αιώνα δεν είναι ασυνήθιστο εύρημα. Το ζητούμενο όμως είναι πως βρέθηκε στον πύργο Λίντελμπρουν.

Ο αρχαιολόγος κος Γκύτερμαν μας επισημαίνει το πρώτο πρόβλημα: «Ο πύργος Λίντελμπρουν αναφέρεται πρώτη φορά στις πηγές τον 13ο αιώνα. Η σφραγίδα του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού είναι όμως από τον 12ο αιώνα. Τίθεται το ερώτημα: υπήρχε ο πύργος πριν από τα μέσα του 13ου αιώνα; Εάν ναι, πως έφθασε η σφραγίδα εκεί;»

Στο ερώτημα ποιες είναι οι πρώτες ερμηνείες μας δήλωσε ότι υπάρχουν πολλές και διαφορετικές: «π.χ. υπάρχει περίπτωση να έφερε τη σφραγίδα μαζί του κάποιος σταυροφόρος σαν σουβενίρ. Ακούγεται απλοϊκό, αλλά δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε ως υπόθεση. Η δεύτερη πιθανότητα είναι να μεταφέρθηκαν για κάποιο λόγο έγγραφα από τον κοντινό πύργο Τρίφελς, σημαντικό κέντρο της δυναστείας των Στάουφερ, και ανάμεσά τους να ήταν και έγγραφο του Μανουήλ Κομνηνού με τη σφραγίδα.»

Τελικά η πιθανότερη ερμηνεία είναι «ότι η σφραγίδα κοσμούσε κάποιο βυζαντινό έγγραφο, το οποίο κατέληξε στον πύργο Λίντελμπρουν. Ενδέχεται μάλιστα να έμενε στον πύργο κάποια σημαντική προσωπικότητα, στην οποία απευθυνόταν το έγγραφο. Αυτή τη στιγμή όμως δεν γνωρίζουμε δυστυχώς τίποτε παραπάνω.»

Το μολυβδόβουλλο στα ερείπια του πύργου Λίντελμπρουν δεν αποσαφηνίζει, εάν είχε αλληλογραφία ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός με τους Γερμανούς ηγεμόνες της περιοχής που βρέθηκε, δηλαδή του Νότιου Παλατινάτου. Απλώς επιβεβαιώνει ακόμη μια φορά τους στενούς του δεσμούς με τον γερμανικό χώρο.

Να θυμίσουμε ότι η πρώτη του γυναίκα Ειρήνη – Βέρθα φον Σούλτσμπαχ ήταν κουνιάδα του Κόνραντ του 3ου, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους.

Βιβή Παπαναγιώτου

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου