Μπορεί να υπάρξει αντικειμενικότητα στην ιστορική επιστήμη;

Μ’ αυτό τον τίτλο κυκλοφόρησε πρόσφατα στη Γερμανία από τις διακεκριμένες στον τομέα της αρχαιογνωσίας εκδόσεις Μπεκ μια σημαντική μελέτη του ομότιμου καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης Γκούσταβ Άντολφ Λέμαν, μια μελέτη την οποία ο βιβλιοκριτικός της Süddeutsche Zeitung του Μονάχου χαρακτήρισε «τομή» για την πρόσληψη του Περικλή στον γερμανόφωνο χώρο. Γιατί; Επειδή ο Λέμαν επιχειρεί ίσως για πρώτη φορά μια αποϊδεολογικοποιημένη προσέγγιση του αρχαίου πολιτικού και αναδεικνύει τη σημασία του μέσα στα δεδομένα της εποχής του, τον παρουσιάζει ως προϊόν συγκεκριμένων συνθηκών και προσπαθεί να τον αξιολογήσει μέσα σ’ αυτές χωρίς να τον επιβαρύνει με φοβίες ή πόθους άλλων εποχών.

Αλέξανδρος η Περικλής;

Τι εννοούμε; Έχουμε αναφερθεί στην ανακάλυψη του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τον Γερμανό ιστορικό του 19ου αιώνα Γιόχαν Γκούσταβ Ντρόιζεν, ενός Μεγάλου Αλεξάνδρου προτύπου για τον αυτοκράτορα της Πρωσίας που καλούνταν την εποχή εκείνη να ενώσει τα γερμανικά φύλα, όπως ο αρχαίος Μακεδόνας τα ελληνικά. Εκείνη ακριβώς την εποχή, όταν οι μεγάλοι λαοί της Ευρώπης αναζητούσαν πρότυπα στην ελληνική αρχαιότητα, ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ο αγαπημένος των Γερμανών. Οι Γάλλοι και οι Άγγλοι προτιμούσαν τον Περικλή, τον θεμελιωτή της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ήταν ο ίδιος Περικλής που στις γερμανικές χώρες με τις αυστηρές ιεραρχίες, τον μιλιταρισμό και την αποστροφή προς το επαναστατικό πνεύμα δεν άρεσε καθόλου.

Τα φιλομοναρχικά ώτα

Οι Γερμανοί ιστορικοί είχαν δυσκολίες με τον Περικλή. Ο Μπάρτολντ Γκέοργκ Νήμπουρ, που θεμελίωσε την ιστορική μελέτη της αρχαίας Ρώμης, υπενθύμιζε στους πολλούς φοιτητές του που συγκινούνταν από τα δημοκρατικά ιδανικά να μην παίρνουν και πολύ αέρα, η λεγόμενη «χρυσή εποχή του Περικλέους» ήταν εφεύρημα των νεώτερων χρόνων και όχι επιβράβευση των ίδιων των αρχαίων για τις αθηναϊκές επιδόσεις στη δημοκρατία. Και ο Ερνστ Κούρτιους, στυλοβάτης της ιστορικής μελέτης της αρχαίας Ελλάδος, για να μην ταράσσονται τα φιλομοναρχικά ώτα υπενθύμιζε κάθε τόσο τη ρήση του Θουκυδίδη, ότι η Αθήνα του Περικλέους ήταν κατ’ όνομα δημοκρατία, αλλά στην πραγματικότητα ενός ανδρός αρχή. Στον 20πο αιώνα είχαμε και χειρότερα. Ο εξαίρετος κατά τα άλλα ιστορικός Χέλμουτ Μπέρβε σε ομιλία του συνέκρινε την αθηναϊκή ηγεμονία με την εθνικοσοσιαλιστική και περιγράφοντας τον Περικλή ως ηγέτη άφηνε να διαφαίνεται από πίσω του τη μορφή του Χίτλερ.

Και ποιο το δίδαγμα;

Η ιστορική επιστήμη δεν υπήρξε ποτέ αθώα. Με την επιλογή των θεμάτων της και με τις φωτοσκιάσεις που κάθε φορά προέβαλλε στο ιστορικό υλικό απηχούσε, αν δεν εξυπηρετούσε κιόλας, τάσεις, ενδιαφέροντα, συμφέροντα, επιλογές, σκοπιμότητες της δικής της κάθε φορά εποχής. Μήπως μπορούμε να πούμε, αν η σημερινή ιστορική επιστήμη επηρεάζεται ή όχι από πνεύμα των καιρών; Θα μπορέσουμε να το πούμε ή να το πουν άλλοι για μας, όταν περάσουν οι σημερινοί καιροί. Προς το παρόν καλό το βιβλίο του Λέμαν για τον Περικλή, μια απόπειρα να φωτιστεί η μεγάλη εκείνη προσωπικότητα χωρίς πολλές προβολές από το σήμερα στο τότε.