Ξαναδιαβάζοντας τα έπη και τον Παρμενίδη

Ποιος ήταν ο Paul Feyerabend; Ένας πρωτότυπος Αυστριακός φιλόσοφος του 20ού αιώνα, για την ακρίβεια μάλιστα θεωρητικός της επιστήμης, μαθητής του Karl Popper, επί τριάντα χρόνια καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϋ. Υπήρξε εκφραστής ενός επιστημολογικού αναρχισμού και με το βιβλίο του Κατά της μεθόδου που εκδόθηκε το 1974 και του προσπόρισε πολλούς εχθρούς αμφισβήτησε τον δογματισμό της επιστημονικής μεθοδολογίας, αμφισβήτησε την απολυτότητα της μεθόδου, κηρύσσοντας την επιστήμη μια απλώς δυνατότητα αντίληψης του κόσμου ανάμεσα σε άλλες, δίπλα και παράλληλα στη θρησκεία και την τέχνη. Δυο βιβλία του έχουν εκδοθεί και στα ελληνικά: το Αποχαιρετισμός στο Λόγο και η αυτοβιογραφία του Σκοτώνοντας το χρόνο.

Ο παραδείσιος κόσμος του αρχαίου μύθου

Φέτος, αυτές τις μέρες, δεκαπέντε χρόνια μετά τον θάνατό του εκδόθηκε στη Γερμανία από τις εκδόσεις Suhrkamp ένα βιβλίο του που είχε εξαγγείλει ενόσω ζούσε, αλλά δεν είχε προλάβει να στείλει στο τυπογραφείο. Βρέθηκε όμως ολοκληρωμένο στα κατάλοιπά του και κυκλοφόρησε τώρα με τίτλο Φυσική Φιλοσοφία. Γιατί μας ενδιαφέρει; Επειδή θα μπορούσε να έχει τίτλο ή υπότιτλο Ξαναδιαβάζοντας το αρχαίο έπος – Ξαναδιαβάζοντας τον Παρμενίδη. Με δυο λόγια: ο Feyerabend δεν αμφισβητεί τη χρησιμότητα του ορθού λόγου, τον σχετικοποιεί όμως και αρνείται να του υποταγεί απόλυτα, αρνείται την απόλυτη υποταγή της ανθρώπινης γνώσης, της αντίληψης του κόσμου σ’ αυτόν. Και ανάλογα ξαναδιαβάζει το αρχαίο έπος και τον Παρμενίδη. Για τον φιλόσοφό μας τα ομηρικά έπη εκφράζουν μια εποχή, κατά την οποία ο άνθρωπος ήταν ακόμα συστατικό στοιχείο ενός κόσμου θα λέγαμε σε φυσική κατάσταση. Εξ ου και η δύναμη και η αλήθεια και η υποβλητικότητα του αρχαίου μύθου, που απηχούσε κι αυτός γνώση του κόσμου, ενός κόσμου όμως από τον οποίο ο άνθρωπος δεν είχε ακόμα αποστασιοποιηθεί με την εκλογίκευση.

Η έκπτωση του ανθρώπου στην επικράτεια του λόγου

Ο Παρμενίδης, ο προσωκρατικός φιλόσοφος που κήρυξε για πρώτη φορά τον κόσμο ως μια φαινομενικότητα, πίσω από την οποία ο νους όφειλε να αντιληφθεί τους νόμους του πραγματικού όντος, εισήγαγε τον ορθολογισμό και προανέκρουσε την εξέλιξη της επιστήμης και της μεθοδολογίας της. Αυτή ήταν κατά τον Feyerabend η τομή στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, το μεταίχμιο, μετά από το οποίο αρχίζει μια οδύσσεια, η αποσυναρμολόγηση της πραγματικότητας από την εμπειρία, της γνώσης από την πράξη που μέχρι τότε ήταν όλα αδιαίρετα, στον κόσμο του μύθου και του έπους. Μετά αρχίζει η οδύσσεια του ανθρώπου στον κόσμο, του οποίου δεν είναι πια αδιάκριτο συστατικό στοιχείο, αλλά γίνεται πλέον γνώστης και δαμαστής και χειριστής του. Μας ενδιαφέρει ο τρόπος, με τον οποίο ένας μοντέρνος επικριτής του μεθοδολογικού δογματισμού προσεγγίζει τον μύθο και την αρχαία σκέψη, την αρχαία Ελλάδα, την παιδική ηλικία της ανθρωπότητας. Δεκαπέντε χρόνια μετά τον θάνατό του μας υπενθυμίζει άλλη μια φορά την ιδιαιτερότητα της αρχαίας Ελλάδας: εκεί συντελέσθηκε και καταγράφηκε το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία, εκεί διαδραματίσθηκε ο τοκετός της νέας εποχής, του δυτικού πολιτισμού.

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ.σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου