Οι άγνωστες επιστολές του Τσβάιχ

Για οκτώ δεκαετίες μία σειρά από πολύτιμες επιστολές παρέμεναν κρυμμένες σε μια τραπεζική θυρίδα νότια του Τελ Αβίβ. Τις είχε συντάξει ένας από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες του 20ού αιώνα απευθυνόμενος σε έναν νεαρό εβραίο συγγραφέα ονόματι Χανς Ρόζενκραντς. Πρόκειται για 26 χειρόγραφα γράμματα και έξι κάρτες γραμμένα από τον αυστριακό συγγραφέα Στέφαν Τσβάιχ. Τώρα η Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ αποφάσισε να τα δημοσιεύσει. Οι επιστολές του Τσβάιχ φωτίζουν τις απόψεις του συγγραφέα για τη λογοτεχνία, τον εβραϊσμό, τον σιωνισμό και την άνοδο των ναζί στην εξουσία. Μέχρι τώρα οι επιστολές βρίσκονταν στα χέρια της 90χρονης Χάννα Γιάκομπσον.

Γιατί όμως περίμενε τόσα χρόνια για να επιτρέψει τη δημοσίευση η γηραία κυρία που μένει σε ένα διαμέρισμα του Τελ Αβίβ παρέα με τις γάτες της; «Έγραψα τη διαθήκη μου και ζήτησα να πάνε οι επιστολές στην Εθνική Βιβλιοθήκη μόνο μετά τον θάνατό μου» εξηγεί η Χάννα Γιάκομπσον. «Η δικηγόρος μου με ρώτησε: “Και γιατί μετά τον θάνατό σας; Γιατί όχι τώρα;” Τελικά είχε δίκιο». Έτσι η Γιάκομπσον ήρθε σε επαφή με τον γερμανό αρχειοθέτη Στέφαν Λιτ, ο οποίος είναι υπεύθυνος για το αρχείο του Τσβάιχ στη βιβλιοθήκη της Ιερουσαλήμ.

Παράλληλοι θάνατοι

Ο Χανς Ρόζενκραντς από το Κένιγκσμπεργκ έγραψε στον Τσβάιχ όταν ήταν μόλις δεκαέξι χρονών, ζητώντας του να τον συμβουλέψει πώς θα γίνει συγγραφέας. Οι δύο άνδρες ήταν σε επαφή μέχρι το 1933, λίγο πριν την ανάληψη της εξουσίας από τους ναζί. Ωστόσο παρά τις καλές συμβουλές του Τσβάιχ ο Ρόζενκραντς δεν κατόρθωσε να πραγματοποιήσει τις λογοτεχνικές του φιλοδοξίες. Στις αρχές τις δεκαετίας του ’30 παντρεύτηκε την Λίλι Χίμαν, η οποία είχε ήδη μια κόρη από προηγούμενο γάμο, την Χάνα. «Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία ο θετός μου πατέρας μου είπε ότι η ζωή των Εβραίων στη Γερμανία έχει τελειώσει», αφηγείται η Χάνα. «Στις 23 Δεκέμβρη του 1933 ήρθαμε στην Παλαιστίνη».

Μόλις οι ναζί απαγόρευσαν τα βιβλία του, αυτοεξορίστηκε και ο Στέφαν Τσβάιχ, αρχικά στο Λονδίνο και στη συνέχεια στη Βραζιλία. Το αίσθημα του ξένου, η απώλεια της πατρίδας και της γλώσσας τον οδήγησαν στην κατάθλιψη. Το 1942 ο Τσβάιχ μαζί με τη γυναίκα του Λότε αυτοκτόνησαν.

Ο Χανς Ρόζενκραντς πολέμησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον βρετανικό στρατό στην Ιταλία. Μετά τον πόλεμο χώρισε από τη Χίμαν, άλλαξε το όνομά του σε Χάι Αταρόν και εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Ωστόσο δεν ήταν ευτυχισμένος στη νέα του πατρίδα. Το 1956 αυτοκτόνησε και ο ίδιος – 14 χρόνια μετά τον Τσβάιχ.

«Τον αγαπούσα πολύ» αφηγείται η  Γιάκομπσον, η οποία γεννήθηκε το 1926 στο Βερολίνο. «Όταν χώρισε η μητέρα μου τα γράμματα έμειναν σε κείνη. Μετά τον θάνατό της πέρασαν σε μένα». Η Γιάκομπσον εργάστηκε επί 25 χρόνια ως αστυνομικός στο Ισραήλ, αργότερα έγινε καθηγήτρια εβραϊκής ιστορίας. «Ποτέ δε μου πέρασε από το μυαλό να πουλήσω τις επιστολές» λέει.

Προειδοποίηση για τον αντισημιτισμό

Στις επιστολές αυτές ο Τσβάιχ δίνει στον νεαρό Χανς συμβουλές ζωής και τον προειδοποιεί για την έξαρση του αντισημιτισμού. «Εάν έχω να σας ευχηθώ κάτι, αυτό είναι να ζήσετε ένα μέρος της νεανικής σας ηλικίας εκτός της Γερμανίας, σε μια χώρα όπου το εβραϊκό πρόβλημα δεν είναι τόσο φλέγον όσο σε εμάς» γράφει ο Τσβάιχ το 1921. «Έχω ζήσει χρόνια στο εξωτερικό, όπου κανείς δε ρωτούσε για την καταγωγή μου, όταν όμως επέστρεψα έπρεπε ξαφνικά να αντιμετωπίσω το πρόβλημα, γεγονός που μου στοίχισε πολύ».

Τον συμβουλεύει επίσης να εκμεταλλευτεί τα νεανικά του χρόνια: «Προς το παρόν να μαθαίνετε μόνο γλώσσες. Αυτό είναι το κλειδί της ελευθερίας. Ποιος ξέρει, η Γερμανία και η Ευρώπη μπορεί να γίνουν τόσο ασφυκτικές, που το ελεύθερο πνεύμα να μη μπορεί να αναπνεύσει. Σκεφτείτε πόσο πλατύς είναι ο κόσμος!»

Το εβραϊκό στοιχείο, σύμφωνα με τον Τσβάιχ, βρισκόταν τότε σε μια φάση πολιτιστικής δημιουργικότητας «σε μια άνθιση που δεν υπήρχε εδώ και εκατοντάδες χρόνια», σημειώνει δώδεκα χρόνια πριν από την ανάληψη της εξουσίας από τους ναζί. «Μπορεί να είναι το δυνάμωμα της φλόγας πριν τη δύση, μπορεί να είναι ένα τρέμουλο μέσα στον ορυμαγδό του παγκόσμιου μίσους, ο Εβραϊσμός όμως ζει την πιο ζωντανή του ώρα με όλους τους κινδύνους».

Δημήτρης Ελευθεράκης