Ο Γιώργος Βέλτσος στη Φρανκφούρτη

Κάθε άλλο παρά αδιάφορους αφήνει τους Έλληνες λογοτέχνες η γερμανική ιστορία. Πριν από λίγα χρόνια ο Μένης Κουμανταρέας στο βιβλίο του «Θάνατος στο Βαλπαραΐζο» αναμόχλευσε τα τελευταία χρόνια του τελευταίου ηγέτη της Ανατολικής Γερμανίας Έριχ Χόνεκερ στη Χιλή, παρενείροντας στο λογοτεχνικό αφήγημα και έναν ευφυέστατο Έλληνα γιατρό. Φέτος κυκλοφόρησε το έργο του Χάρη Βλαβιανού «Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ», μια βυθομέτρηση στον συμπλεγματικό χαρακτήρα του Φύρερ μεταξύ μυθοπλασίας και ιστορικής τεκμηρίωσης.

Στο Εθνικό Θέατρο ανέβηκε την περασμένη σαιζόν το έργο του Γιώργου Βέλτσου «Μάγκντα Γκαίμπελς», το δεύτερο δράμα μιας τριλογίας θα λέγαμε για την εξουσία, ανάμεσα στην «Αυτοκρατορία» και τη «Μεταγωγή». Αυτό το έργο επέλεξε το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού για να παρουσιάσει στα πλαίσια της 68ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης που ολοκληρώθηκε χθες. 

Η Μήδεια του εθνικοσοσιαλισμού

 Η Μάγκντα Γκαίμπελς, κόρη μιας παραδουλεύτρας, μεγαλωμένη με Εβραίο πατρυιό, ερωτευμένη για πρώτη φορά με έναν Εβραίο, επρόκειτο να γίνει γυναίκα του υπουργού Προπαγάνδας του Χίτλερ Γιόζεφ Γκαίμπελς, πρότυπο μητέρας στη ναζιστική Γερμανία, Μήδεια στο μπούνκερ του Φύρερ την ώρα που όλα είχαν χαθεί για το Τρίτο Ράιχ σκοτώνοντας πριν αυτοκτονήσει με τον σύζυγό της και τα έξη παιδιά της. Τα ιστορικά πρότυπα στο έργο του Βέλτσου είναι πολύ ισχυρά για να εξανεμισθούν, κι ας σημειώνει ο ίδιος στην πρώτη σελίδα του κειμένου: «Με μια εντολή του στον υπολογιστή, ο συγγραφέας θέλησε να διαγράψει τα ιστορικά αυτά ονόματα. Ο σκληρός δίσκος της μνήμης όμως, δεν του το επέτρεψε.»

Δεν επιτρέπεται να συρρικνώσουμε το έργο του Βέλτσου σε μια σπουδή για την ψυχοπαθολογία ενός προβληματικού ζευγαριού, όπως ήταν ο Γιόζεφ και η Μάγκντα Γκαίμπελς. Και οι δύο είχαν συμπλέγματα και ποικίλες εξωσυζυγικές σχέσεις εκτός από τη λατρεία τους προς τον Χίτλερ. Το δράμα αυτό είναι αναμφίβολα και μια σπουδή στην ψυχοπαθολογία του «ριζικού κακού». Ρητά δήλωσε στη Φρανκφούρτη ο Βέλτσος ότι βαθύτερο κίνητρό του ήταν εκείνο το «ποτέ πια» που είπε η Ευρώπη μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ποτέ πια στον πόλεμο και τον φασισμό, και που μετατρέπεται τώρα σε ένα αποτρόπαιο «πάλι ξανά». Η ακροδεξιά πιέζει τις ευρωπαϊκές δημοκρατίες που μοιάζουν μουδιασμένες μέσα στο δίχτυ των όχι αυτονόητων πια βεβαιοτήτων τους.

Το μέλλον είχε προβλεφθεί

Στη Φρανκφούρτη προβλήθηκε υποτιτλισμένη στα αγγλικά και η πρώτη σκηνή του έργου στη σκηνοθεσία του Εθνικού, μια εφευρημένη πρώιμη συνάντηση του Γκαίμπελς με τον Φρόιντ στη Βιέννη. «Σε πενήντα χρόνια, Φρόιντ», λέει το φερέφωνο του Χίτλερ, «στις αρρωστημένες δημοκρατίες της Ευρώπης, θα υπερτερούν πάλι τα ναζιστικά κόμματα. Οι δίκες που θα ακολουθήσουν της ήττας, δεν θα μπορέσουν να καταδικάσουν  ό, τι δεν αφήνεται να δικαστεί: το ριζικό κακό.»

Ο Βέλτσος γίνεται ακόμα πιο σαφής σε ένα άλλο σημείο του έργου που δεν προβάλλεται στη Φρανκφούρτη: «Στο μέλλον, όταν ο κομμουνισμός δεν θα υφίσταται, ο ναζισμός θα επανέλθει ως ο πληρέστερος ορθολογισμός στην καρδιά αυτού που θα ονομάσουν νεοφιλελευθερισμό.» Την ώρα που στην οθόνη του Ελληνικού Περιπτέρου στη Φρανκφούρτη η Παρθενόπη Μπουζούρη και ο Θάνος Παπακωνσταντίνου υποδύονται το ζεύγος του σκότους, το φάσμα των σημερινών νεοναζιστικών κομμάτων στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη εισβάλλει στη φαντασία του κοινού.

Το αυγό του φιδιού

Ο ελλόγιμος κύριος Βέλτσος, καθηγητής και ποιητής, εμφανίσθηκε διακριτικά με τη σύζυγό του στη Διεθνή Έκθεση της Φρανκφούρτης και αποχώρησε αθόρυβα από τον μεγαλύτερο αυτό οίκο εμπορίου του βιβλίου. Άφησε όμως πίσω του, εκτός από την ανησυχία για την πορεία της σημερινής Ευρώπης, και μια ασπαίρουσα ερμηνεία για τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα, μια εκδοχή πέρα από τα εσκαμμένα της πολιτικής φαινομενολογίας, μια υπόνοια ανατριχιαστική. Την διατύπωσε ενθυμούμενος μια ρήση του Βίλχελμ Ράιχ, ότι όταν σε μια χρονική συγκυρία επί της ουσίας αντιδραστικές ιδέες συμπέσουν με μια στιγμή επαναστατικής ευφορίας, τότε η χημική αντίδραση δημιουργεί μια τερατογένεση: τη νοοτροπία του φασισμού.

Σπύρος Μοσκόβου