Ο Ελ Γκρέκο για πρώτη φορά στη Γερμανία

O Λαοκόων είχε προειδοποιήσει τους Τρώες να μην δεχθούν τα δώρα των Ελλήνων. Εκείνοι δεν άκουσαν το σοφό ιερέα του Απόλλωνα και χάρηκαν με τον Δούρειο Ίππο. Οργισμένος γιατί τον παράκουσαν, ο Λαοκόων πέταξε το ακόντιο του σημαδεύοντας το ξύλινο άλογο. Ο Ποσειδώνας όμως που προστάτευε τους Έλληνες, έστειλε δυο θαλάσσια φίδια, τα οποία έπνιξαν τον ιερέα και πιθανότατα και τους δυο γιούς του.

Τον μύθο αυτό ζωγράφισε ανάμεσα στο 1610 και 1614 ο Ελ Γκρέκο. Το έργο ανήκει στην τελευταία και πιο «μοντέρνα» φάση της δημιουργίας του μεγάλου ζωγράφου και επελέγη ως το κεντρικό θέμα προώθησης της έκθεσης με τίτλο «Ο Ελ Γκρέκο και ο Μοντερνισμός». Σε δυο αίθουσες του μνημειώδους σε όγκο μουσείου Kunstpalast στο Ντίσελντορφ φιλοξενούνται για πρώτη φορά στη Γερμανία 41 έργα του Ελ Γκρέκο, τα οποία αντιπαραβάλλονται με τα έργα 32 μοντέρνων καλλιτεχνών των αρχών του εικοστού αιώνα. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται ζωγράφοι όπως οι Σεζάν, Μπέκμαν, Ντελωνέ, Μαρκ, Πικάσο, Κοκόσκα, Σίλε, Λέμπρουκ.

Την πρωτότυπη αυτή ιδέα, να συνδέσει τον Ελ Γκρέκο με τον μοντερνισμό σε μια μοναδική στον κόσμο έκθεση, είχε ο διευθυντής του μουσείου Μπίτ Βίσμερ, ο οποίος μιλώντας στην Deutsche Welle δήλωσε:

«Ο Ελ Γκρέκο ήταν μοντέρνος όσον αφορά τη φόρμα, το χρώμα όπως δεν το γνώριζε κανείς μέχρι τότε, τις μακρές φιγούρες. Για τους μοντέρνους καλλιτέχνες ήταν σημαντικός και για όσους από αυτούς ήθελαν να ζωγραφίσουν θρησκευτικά θέματα. Έδινε δηλαδή μια απάντηση για το πώς μπορεί να ζωγραφίσει κανείς με μοντέρνο τρόπο θρησκευτικά θέματα. Και το τρίτο και εξίσου σημαντικό είναι ότι πολλοί μοντέρνοι καλλιτέχνες ταυτίζονταν μαζί του. Ο Ελ Γκρέκο ήταν διαφορετικός στην εποχή του και μετά για 300 περίπου χρόνια ξεχάστηκε».

Δυο μεγάλες εκπλήξεις

Ο γεννημένος το 1541 στην Κρήτη καλλιτέχνης έφυγε στα δεκαεννέα του χρόνια για να σπουδάσει στη Βενετία. Την εποχή εκείνη η Κρήτη ήταν κτήση της Βενετίας. Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, είχε ασχοληθεί με την αγιογραφία. Στη Βενετία λέγεται πως μαθήτευσε κοντά στον Τιτσιάνο. Αργότερα πήγε για δυο χρόνια στη Ρώμη και στο τέλος κατέληξε στην Ισπανία. Στο Τολέδο κατάφερε να αποκτήσει δυο καλούς πελάτες: την Εκκλησία και το Παλάτι. Ο αψύς χαρακτήρας του τον έφερε όμως αντιμέτωπο για οικονομικές διαφορές με την Εκκλησία ενώ και ο βασιλιάς δεν ενέκρινε τον «ελεύθερο» τρόπο που ζωγράφιζε.

Ο Ελ Γκρέκο έχαιρε πάντως εκτίμησης ως καλλιτέχνης και για μεγάλο διάστημα είχε πολλές παραγγελίες. Ωστόσο μετά το θάνατό του περιέπεσε στην αφάνεια. Στη Γερμανία τον ανακάλυψαν ξανά κοινό και καλλιτέχνες, σε μια έκθεση με κάποια έργα του που έγινε στο Μόναχο το 1911 και στο Ντίσελντορφ το 1912. Ο ενθουσιασμός ήταν τεράστιος. Η επιρροή του έργου του ήταν μεγάλη ακόμα και σε καλλιτεχνικές ομάδες όπως ο περίφημος «Γαλάζιος Καβαλάρης» ή καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο.

Η σημερινή έκθεση στο Ντίσελντορφ έκρυβε πάντως για τους διοργανωτές δύο σημαντικές εκπλήξεις, όπως λέει ο Μπιτ Βίσμερ:

«Η όλη διοργάνωση έκρυβε δυο εκπλήξεις. Πρώτον δεν υπήρξε ποτέ μια έκθεση αφιερωμένη αποκλειστικά στον Ελ Γκρέκο. Για εμάς ήταν πραγματικά μια έκπληξη διότι πριν από 100 χρόνια υπήρχε εδώ μια μανία με τον Ελ Γκρέκο. Το δεύτερο ήταν ότι ο Ελ Γκρέκο και ο μοντερνισμός ήταν θέμα που απασχόλησε κατά καιρούς την ιστορία της τέχνης. Δεν είχε γίνει πότε όμως μέχρι σήμερα μια έκθεση».

Hέκθεση που παρουσιάζεται στο Ντίσελντορφ, ως μοναδικό σταθμό στη Γερμανία, διαρκεί έως τις 12 Αυγούστου. Για την πραγματοποίησή της συνέβαλαν μεγάλα μουσεία από όλο τον κόσμο, ανάμεσά τους και το Μουσείο Μπενάκη, ενώ τέλος για τον Ιούνιο προγραμματίζεται διεθνές συμπόσιο με τη συμμετοχή και του καθηγητή Νίκου Χατζηνικολάου.

Μαρία Ρηγούτσου

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου