Ο Κωνσταντίνος Καβάφης και πάλι στα γερμανικά

Δεν είναι πολλοί οι Έλληνες συγγραφείς που αξιώνονται δεύτερη έκδοση του έργου τους στα γερμανικά. Όσο και να μας στενοχωρεί, φαίνεται πως δεν καταφέρνουν να συναρπάσουν ένα ευρύ κοινό εκτός της εθνικής επικράτειας. Βεβαίως υπάρχουν εξαιρέσεις. Στα τέλη του περασμένου χρόνου κυκλοφόρησαν από τον πανεπιστημιακό οίκο της Χαϊδελβέργης Winter, σε δίγλωσση σχολιασμένη έκδοση, τα 154 βασικά ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη, διευρυμένα αυτή τη φορά ενδεικτικά με πέντε από τα αδημοσίευτα ποιήματά του. Η πρώτη έκδοση είχε κυκλοφορήσει το 2003. Ένας επιμελημένος τόμος 500 περίπου σελίδων, έργο ενός συνταξιούχου πια αρχαιολόγου, πρώην καθηγητή στη Φιλοσοφική Χαϊδελβέργης, του Jörg Schäfer. Ο ελληνικός δάκτυλος στο όλο εγχείρημα η γυναίκα του, η Ελληνίδα Μάρω.

Διά πυρός και σιδήρου

Μια διαυγής μετάφραση με πλούσιο υπομνηματισμό, δεν είναι δε καν η πρώτη στα γερμανικά. Εδώ και πολλές δεκαετίες ο Καβάφης πέρασε δια πυρός και σιδήρου στα γερμανικά, δηλαδή από τα άλλοτε επιδέξια και άλλοτε αδέξια χέρια διάφορων μεταφραστών. Το ζήτημα είναι ότι αυτός ο ποιητής εξακολουθεί να ενδιαφέρει, να ερεθίζει, να μεταφράζεται εκ νέου. Τον βλέπουμε και πάλι στο εξώφυλλο της μετάφρασης του Schäfer: ένας καλλιεργημένος κύριος με διόπτρες, το καπέλο του στο χέρι και μπαστούνι, σε μοβ φόντο, ακουμπισμένος με μια ελαφρά κλίση του σώματος σε ένα παλιό κομό. Τί ήταν; ΄Ενας υπαλληλίσκος στην Υπηρεσία Αρδεύσεων της Αλεξάνδρειας, το πρωΐ στο γραφείο, το βράδυ κρυφά στο λαϊκό προάστιο Ατταρίν προς άγραν εραστών. Πώς θεμελιώνει άραγε κανείς σε μια τόσο κοινότοπη καθημερινότητα, σε ένα τόσο στενάχωρο βίο ένα έργο προορισμένο να μείνει, να διαβαστεί από αμέτρητους υπαλληλίσκους και μη, από ατέλειωτους αρσενοκοίτες και μη;

Εσωτερική αρχαιολογία

Ποιό δρόμο πρέπει να ακολουθήσει ο καλλιτέχνης για να μην καθηλωθεί το έργο του στα γρανάζια, να μην μπλεχτεί στα σύρματα του παροδικού και θνησιγενούς; Πώς μπορεί να ανακαλύψει ο συγγραφέας τον κόκκο της αιωνιότητας που του αναλογεί; Σίγουρα δεν είναι απολύτως απαραίτητες οι λαμπρές σπουδές και οι διδακτορικές διατριβές, τα αξιώματα και τα συνέδρια, οι σημερινές τηλεοράσεις και οι εύκολες, καθημερινές επιδοκιμασίες. Μάλλον χρειάζεται εκείνη η παλιά, η ξεχασμένη επιταγή, το ένδον σκάψε, η εσωτερική αρχαιολογία, η σοβαρή βυθομέτρηση. Μόνον έτσι ξεπερνά κανείς τα στενά όρια του ατομικού και απλώνει ρίζες προς το καθολικό, όσο μεγαλύτερο δε το ταλέντο του, τόσο πιο βαθιές οι ρίζες. Έτσι διατηρούνται τα έργα. Ίσως να ήταν αυτή η απλή και δύσκολη συνταγή του ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη.