Ο πιο πολιτικός Ευρωπαίος σκηνοθέτης

Όσο βασανιστική κι αν μας φαίνεται ώρες-ώρες, η δίψα των γερμανικών ΜΜΕ για τα ελληνικά πράγματα παραμένει ακόρεστη, όχι μόνο για τα δημοσιονομικά και τα πολιτικά, αλλά και για τα πολιτιστικά πράγματα και ρήματα. Αφουγκράζονται κάθε έκφρασή μας στην απελπισμένη προσπάθεια να καταλάβουν τι έχει συμβεί.

Πριν από λίγες μέρες το πολιτιστικό ένθετο της Süddeutsche Zeitung του Μονάχου άρχιζε με ένα εκτενές ρεπορτάζ για την 3η Μπιενάλε της Αθήνας που αυτή τη χρονιά διοργανώνεται με πολύ περιορισμένα οικονομικά.  Η Christiane Schlötzer καθοδηγεί τον αναγνώστη βήμα προς βήμα και σημειώνει: «Δεν υπήρχε καταλληλότερο κτήριο για τη Μπιενάλε από τη Διπλάρειο Σχολή, ιδανικός χώρος για μια ριζική απογύμνωση των τεκταινόμενων. Γιατί αυτή η Μπιενάλε δεν είναι μια συνηθισμένη έκθεση τέχνης, είναι η διατράνωση της θέλησης για επιβίωση στο χείλος της αβύσσου.»

Ο τεράστιος κορβανάς και τα αντανακλαστικά

Η ανάγκη για κατανόηση των τεκταινόμενων στην Ελλάδα έκανε την περασμένη εβδομάδα κυριολεκτικά περιζήτητο και τον Πέτρο Μάρκαρη που ήταν παρών στην Έκθεση Βιβλίου της Βιέννης. Να τι συγκράτησε από τα λεγόμενά του ο ανταποκριτής της ελβετικής Neue Zürcher Zeitung: «Πώς φθάσαμε ως εδώ; Ο Μάρκαρης επισημαίνει την αποκοπή της Ελλάδας από το ιστορικό της υπόβαθρο, την Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Οι Έλληνες αρέσκονταν να βλέπουν τους εαυτούς τους σαν σκαπανείς λόγω των αρχαίων προγόνων που έθεσαν κάποτε τα θεμέλια της δημοκρατίας. Κι από την άλλη όποτε μια ευρωπαϊκή μεγάλη δύναμη ασκούσε πιέσεις λειτουργούσε ένα άλλο αντανακλαστικό και έμπαιναν στο ρόλο των καταπιεζόμενων Βαλκάνιων.

Η είσοδος της χώρας στην ΕΕ άρχισε να κλονίζει τη φαντασιακή λειτουργία αυτού του ιστορικού υπόβαθρου, ένας κλονισμός σημειωτέον που για την τέχνη ήταν στην αρχή παραγωγικός. Επειδή όμως οι Έλληνες κατανόησαν την Ευρώπη μόνο σαν τεράστιο κορβανά και αξιοποίησαν την αλληλεγγύη της μονόπλευρα, η βαλκανική νοοτροπία δεν υφίσταται πια σαν παραγωγική αντίφαση, αλλά μόνο σαν σκιά του παρελθόντος.»

Ένα πτώμα στο χιόνι που ματώνει

Ακόμα και οι ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου ξαναβλέπονται αυτές τις μέρες διαφορετικά. Με αφορμή την κυκλοφορία 6 DVD με τις πρώιμες ταινίες του γνωστού σκηνοθέτη, ο κινηματογραφικός κριτικός της Frankfurter Allgemeine Zeitung ανακαλύπτει τον Αγγελόπουλο από την αρχή, όχι σαν έναν εστέτ και μανιακό του μύθου, αλλά σαν τον πιο πολιτικό από τους Ευρωπαίους σκηνοθέτες.

Ας δούμε πώς βλέπει σήμερα την παλιότερη ταινία «Κυνηγοί»: «Στο φιλμ αυτό του 1977 αναδύεται η προϊστορία της σημερινής Ελλάδας και άρα η προϊστορία και της σημερινής κρίσης. Η χώρα που διχάστηκε στον εμφύλιο δεν ξανάγινε ποτέ μία και αδιαίρετη, απλά απώθησε την εσωτερική της σχάση. Στην ταινία προκειμένου οι ισχυροί να μείνουν μόνοι τους στη ρεβεγιόν παρηγορούν τον κόσμο με χαρτονομίσματα. Κι όπως στην ταινία ο νεκρός αντάρτης που βρίσκεται απρόσμενα στο χιόνι ξαναθάβεται όπως-όπως στο τέλος, έτσι και ο εμφύλιος, το πιο σκοτεινό κεφάλαιο της εθνικής εποποιίας παρέμεινε ερμητικά σφραγισμένο. Μόνο στον Αγγελόπουλο η παλιά πληγή ξανανοίγει και αρχίζει να τρέχει αίμα.»

Αυτά ο Γερμανός κριτικός. Έχουν μάθει να μας διαβάζουν καλά. Ενάμισης χρόνος δημοσιονομικής κρίσης άρκεσε για να ρίξει άπλετο φως στα νεοελληνικά φαινόμενα και τα νεοελληνικά μυστικά.

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ.σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου