Συμπόσιο για τον Δημήτρη Χατζή στο Βερολίνο
2 Ιανουαρίου 2009
Ως γνωστόν ο Δημήτρης Χατζής έζησε ως πολιτικός πρόσφυγας 25 χρόνια σε διάφορες σοσιαλιστικές χώρες, ανάμεσά τους και στην Ανατολική Γερμανία, όπου από το 1957 ως το 1963, ήταν επιστημονικός συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του τότε Ανατολικού Βερολίνου.
Η επιλογή του Βερολίνου ως τόπου διεξαγωγής ενός συμποσίου για τον δοκιμιογράφο και στοχαστή Δημήτρη Χατζή δεν είναι καθόλου τυχαία, δηλώνει στο μικρόφωνο της Deutsche Welle, ο καθηγητής στην έδρα Νεολληνικής Φιλολογίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου, Μίλτος Πεχλιβάνος, διότι:
«Το Βερολίνο είναι η πόλη, όπου ο Χατζής έγινε επιστήμονας νεοελληνιστής. Έχοντας μία θέση στο Ινστιτούτο Ελληνικής και Ρωμαϊκής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Χούμπολντ δίπλα στον καθηγητή Γιοχάνες Ίρμσερ.
Στο διάστημα αυτό αφενός συντάσσει την ιστορική διατριβή του με θέμα τους θρήνους για την άλωση της πόλης από τους Τούρκους και αφετέρου ολοκληρώνει μια σειρά από μελέτες που στο μεγαλύτερο τους μέρος αφορούν αυτό που θα λέγαμε σήμερα την εποχή πριν από την νεοτερικότητα, δηλαδή το διάστημα από τον 15ο μέχρι και τον 18ο αιώνα.»
Αυτή η επιστημονική ενασχόληση βοηθά τον Χατζή να διατυπώσει καλύτερα τις θέσεις του για τη διαμόρφωση του σύγχρονου Ελληνισμού.
Τα αποτελέσματα αυτού του εγχειρήματος ήταν και το αντικείμενο του συμποσίου που είχε τον γενικό τίτλο: «Ο Δημήτρης Χατζής και το πρόσωπο του Νέου Ελληνισμού» και πραγματεύονταν το ζήτημα της υποτιθέμενης τρισχιλιετούς «συνέχειας του ελληνικού έθνους».
Το ιδεολόγημα της «τρισχιλιετούς συνέχειας του ελληνικού έθνους»
Το ιδεολόγημα αυτό διατυπώθηκε ως γνωστόν τον 19ο αιώνα από ιστορικούς όπως τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο και τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο, και διακήρυττε την αδιάρρηκτη συνέχεια του Ελληνισμού από την Αρχαιότητα ως την σύγχρονη Ελλάδα.
Η καθηγήτρια φιλολογίας του Πανεπιστημίου Μονάχου, Μαριλίζα Μητσού:
«Ήταν καθαρά μια κατασκευή που έγινε από τα χρόνια του φιλελληνισμού, δηλαδή από τις αρχές του ελληνικού κράτους για να δημιουργηθεί η ελληνική ταυτότητα σε μια χώρα που ήταν περιφερειακή, που δεν είχε ακόμα, οικονομική και πολιτιστική αξία για την Ευρώπη, αλλά έπρεπε να κατασκευαστεί μαζί και το παρελθόν της. Δηλαδή, έπρεπε να εμφανιστεί ως ένας πολύ σημαντικός κρίκος της ευρωπαϊκής ιδέας, της ευρωπαϊκής ενότητας.»
Αυτό το ιδεολογικό κατασκεύασμα που θέλει τους Νεοέλληνες ως απογόνους των αρχαίων Ελλήνων υποστηρίζονταν ιδιαίτερα στη Γερμανία, όπου η νέα Ελλάδα αποκαλούνταν Neues Hellas.
Οι Έλληνες ιστορικοί του 19ου αιώνα προσθέτουν κατόπιν ως ενδιάμεσους κρίκους το Βυζάντιο και τον μεσαιωνικό ελληνισμό, αλλά και την Ορθοδοξία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Η αμφισβήτηση του ιδεολογήματος και ο Δημήτρης Χατζής
Έλληνες διανοούμενοι του 20ου αιώνα, κυρίως αριστεροί, αμφισβήτησαν αυτήν τη συνέχεια, επειδή συνδέθηκε με την «Μεγάλη Ιδέα» και με την επεκτατική πολιτική που οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ανάμεσα στους αμφισβητίες αυτού του κατασκευάσματος ήταν και ο Δημήτρης Χατζής, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι Έλληνες λόγιοι δεν κατάφεραν στο πέρασμα των αιώνων να διαμορφώσουν μια ενιαία κουλτούρα ως πολιτισμικό υπόβαθρο του νέου ελληνισμού.
Η Βενετία Αποστολίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για αυτήν την αποτυχία:
«Υπάρχουν στιγμές που προσπαθούν κάποιοι ταλαντούχοι λογοτέχνες και διανοούμενοι να ολοκληρώσουν, να δημιουργήσουν μια σύνθεση της νεοελληνικής κουλτούρας, αλλά αποτυχαίνουν, επειδή οι συνθήκες στην Ελλάδα, στην ελληνική κοινωνία ήταν πάντοτε συνθήκες χωρίς θεμέλια, χωρίς αστικούς θεσμούς, χωρίς ένα πνευματικό περιβάλλον με διάρκεια και καλή θεμελίωση που να μπορεί να υποστηρίξει τους μεμονωμένους λογοτέχνες να δημιουργήσουν ένα ολοκληρωμένο έργο.»
Ο Δημήτρης Χατζής έβλεπε τον μελλοντικό, νέο ελληνισμό -μετά τη μεταπολίτευση και μέχρι το θάνατό του το 1981- ως αποτέλεσμα ενός νέου πολιτικού καθεστώτος που ανάλογα με την ιστορική περίοδο και τις εκάστοτε πολιτικές του αντιλήψεις θα ήταν, όπως το φανταζόταν στη δεκαετία του '40, '50 και ίσως '60, σοσιαλιστικό ή και σοσιαλδημοκρατικό και οπωσδήποτε σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο.