Τέχνη και ανθρώπινα δικαιώματα: η «πύλη του νόμου»

Μία έκθεση με γλυπτά του εικοστού αιώνα, τα οποία πραγματεύονται τη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο καφκικός συνειρμός ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί από εμάς στέκονται στην πύλη του μουσείου με το ίδιο δέος που αισθανόταν ο χωρικός του Κάφκα στην πύλη του νόμου. Ωσάν να εμποδίζει στην περιήγησή μας όχι ο φύλακας της εισόδου, αλλά η επιβλητική αύρα του χώρου και των εκθεμάτων. Ή ο απρόσιτος χαρακτήρας της σύγχρονης τέχνης.

Ο διευθυντής του μουσείου Λούντβιχ, Κάσπερ Κένιγκ θέλει να αντιστρέψει αυτήν τη λογική. Να αξιοποίησει την πύλη του μουσείου ως αφετηρία για να περιηγηθούμε με ζήλο σε αυτό και να ανακαλύψουμε όλες τις δυνατότητές του. «Δεν επιτρέπεται η είσοδος; Τι σημαίνει αυτό; Τι κρύβεται από πίσω; Ποιος αποκλείεται και με ποια κριτήρια;» διερωτάται ο Κάσπερ Κένιγκ.

Καλλιτεχνική παρέμβαση με καφκικό συνειρμό

Υπαρξιακά ερωτήματα που απασχολούσαν όλους τους καλλιτέχνες, το αργότερο μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο. Ένα από τα πρώτα δείγματα ήταν ο «καθιστός νέος» του Βίλχελμ Λέμπρουκ, που χρονολογείται από το 1916-17. Φαντάζει εσωστρεφής και μελαγχολικός. Όπως και ο «Προμηθέας Δεσμώτης», έργο του εξπρεσιονιστή και φίλου της Ελλάδας Γκέρχαρντ Μαρκς. Γυρτό κεφάλι, δεμένα χέρια, μια μορφή που δίνει στον Μαρκς την ευκαιρία να επεξεργαστεί την οδυνηρή εμπειρία του ναζισμού. Η εκφραστική ένταση που δεν αναιρεί τη νηφαλιότητα είναι το κύριο χαρακτηριστικό της γλυπτικής, υποστηρίζει ο Κάσπερ Κένιγκ, σε αντίθεση με τη ζωγραφική, που απλώς απεικονίζει την οδύνη. «Το γνώριζα εξ΄αρχής: Η ζωγραφική δεν είναι παρά μία απεικόνιση ηθικών θέσεων που καταλήγει στο κιτς».

Ο ευπρόσβλητος χαρακτήρας του ανθρώπινου σώματος είναι χαρακτηριστικό μοτίβο της τέχνης στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Μπρούτζινα σχήματα του Χένρυ Μουρ, αιθέριες γυναικείες μορφές του Φριτς Κρέμερ, το αφαιρετικό γλυπτό του Αλμπέρτο Τζιακομέττι, όλα αυτά αποπνέουν μια αίσθηση αδυναμίας. Στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα ακόμα και η αίσθηση του σώματος αποτελεί παρελθόν. Παράδειγμα: το μινιμαλιστικό ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο του Καρλ Αντρές, επισημαίνει ο Γκύντερ Κένιγκ.

«Το γλυπτό του Καρλ Αντρές αποτελείται από αλλεπάλληλες ξύλινες ράβδους και φαίνεται σαν ένα τέλειο γεωμετρικό σώμα ύψους δύο μέτρων και είκοσι εκατοστών. Ο επισκέπτης αισθάνεται όμως ότι μπαίνει στην πυρά και οπισθοχωρεί. Αυτό συμβαίνει γιατί τα διπλανά γλυπτά απεικονίζουν βασανισμένα σώματα».

Αέρινες μορφές, αδυσώπητες καταγγελίες

Ο επισκέπτης σαστίζει και μπροστά στο έργο του Μάρκους Λεχάνκα: μία στήλη από καθημερινά αντικείμενα, άχυρα, καρέκλες και στην κορυφή μία σκυμμένη μορφή, που θυμίζει τις βασανισμένες φιγούρες του Μαρκς ή του Λέμπρουκ.

Στο κέντρο της ισόγειας αίθουσας κυριαρχεί μία εγκατάσταση του Αμερικανού καλλιτέχνη Τζίμυ Ντέρχαμ. Ο τίτλος Buildinganation- «η δημιουργία ενός έθνους». Μοιάζει λίγο με ερειπωμένο κτίριο, από το οποίο μόνο λίγα θραύσματα μας αφήνουν να φανταστούμε την αρχιτεκτονική του. Διακοσμείται με αποφθέγματα διάσημων Αμερικανών για τους Ινδιάνους, που μοιάζουν με αποτρόπαια εξώδικα.

«Αυτό το έργο του Τζίμυ Ντέρχαμ είναι τόσο ευθύ, σκληρό, απαράδεκτο. Προκαλούσε φόβο ακόμα και στον ίδιο, γιατί βέβαια πραγματεύεται τη γενοκτονία των ινδιάνων. Ο Ντέρχαμ άλλωστε είναι και ο ίδιος ινδιάνος. Αρχικά ήθελε να γράψει ένα βιβλίο για την εξόντωση της φυλής του, αλλά αυτό του ήταν τόσο οδυνηρό που προτίμησε να ξαναγίνει καλλιτέχνης για να επεξεργαστεί το τραύμα του κατ΄αυτόν τον τρόπο».

SabineOelze/Γιάννης Παπαδημητρίου

Υπεύθ. Σύνταξης Ειρήνη Αναστασοπούλου