To Ανάκτορο του Βερολίνου

Πολλά ήταν τα ανοιχτά ερωτήματα όταν η Λαϊκή Εθνοσυνέλευση της Ανατολικής Γερμανίας (DDR) αποφάσιζε στις 19.Σεπτεμβρίου 1990 να κλείσει το Ανάκτορο της Δημοκρατίας, όπου στεγαζόταν η βουλή. Το κλείσιμο επειδή το κτίριο ήταν επιβαρυμένο με αμίαντο άνοιξε μια ζωηρή συζήτηση για το μέλλον που επιφυλασσόταν στο άλλοτε «Σπίτι του Λαού» στη νησίδα του Σπρέε στο κέντρο του Βερολίνου.

Να διατηρηθεί το σύμβολο της DDR ή να ανακατασκευαστεί στο ίδιο σημείο το κατεδαφισμένο μπαρόκ ανάκτορο των Πρώσων βασιλιάδων; Ποια χρήση είναι η ενδεδειγμένη για το χώρο αυτό; Πώς νομιμοποιείται η ανακατασκευή του ανακτόρου; Τα επιχειρήματα υπέρ και κατά ήταν κυρίαρχα στη δημόσια συζήτηση.

Το 1992 ο Βίλχελμ φον Μπόντιεν συνέστησε ένα σύλλογο υπέρ της ανακατασκευής του ανακτόρου. Ένα χρόνο αργότερα έστησε επί τόπου μία μακέτα, ένα προς ένα. Το διαφημιστικό τέχνασμα είχε απήχηση. Με φόντο τη μακέτα του ανακτόρου η συζήτηση έφτασε το 1993-94 το πρώτο απόγειό της. Οι υποστηρικτές του διαβεβαίωναν ότι μόνο με τη μακέτα κατανόησαν την πραγματική του σημασία για το χώρο, τη σύνδεσή του με το παλιό μουσείο και τον καθεδρικό του Βερολίνου. «Ο κόσμος κατάλαβε ότι το παλάτι έβαζε τη σφραγίδα του στην πόλη», σημειώνει ο Γκέρντ Πέσκεν, συγγραφέας του βιβλίου Το Ανάκτορο του Βερολίνου (1982).

Αναζωογόνηση του ιστορικού Βερολίνου

Μετά την επανένωση ο χώρος στη νησίδα του Σπρέε απέκτησε εξέχοντα ρόλο στο σχεδιασμό της μεταφοράς της κυβέρνησης από τη Βόννη στο Βερολίνο. Η τοπική κυβέρνηση του Βερολίνου αποφάσισε τον Οκτώβριο του 2000 τη σύσταση επιτροπής ειδικών για το σχεδιασμό της πολεοδομικής εξέλιξης του ιστορικού κέντρου του Βερολίνου. Η επιτροπή θα έπρεπε να παρουσιάσει προτάσεις για τη χρήση, τη διαμόρφωση και τη χρηματοδότηση ενός νέου κτιριακού συγκροτήματος στο χώρο που καταλάμβανε παλαιότερα το Ανάκτορο του Βερολίνου.

Τον Ιούλιο του 2002 η ομοσπονδιακή βουλή ενέκρινε με μεγάλη πλειοψηφία την πρόταση της επιτροπής ειδικών: εκεί που ήταν το κατεδαφισθέν το 1950 ανάκτορο του Βερολίνου και το Παλάτι της Δημοκρατίας (κατεδάφιση 2006-2008) να ανεγερθεί ένα κέντρο αφιερωμένο στους μη ευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Το νέο συγκρότημα θα έπρεπε να προσανατολιστεί στη στερεομετρία του παλιού ανακτόρου με τις τρεις μπαρόκ προσόψεις εξωτερικά. Η διαμόρφωση της ανατολικής πρόσοψης που βλέπει στον πύργο της τηλεόρασης αφέθηκε στη δημιουργική φαντασία των αρχιτεκτόνων, ο τρούλος του ανακτόρου συμπεριλήφθηκε αργότερα. To κόστος προσδιορίστηκε από τη βουλή στα 552 εκατομμύρια ευρώ. Στα τέλη του 2007 διαμορφώθηκε στη βάση της πρότασης των ειδικών η προκήρυξη του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για το χώρο του ανακτόρου στο Βερολίνο.

(Fotogalerie-1)

Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το χώρο του ανακτόρου

Στις 28 Νοεμβρίου 2008 ο υπουργός Δημοσίων Έργων και μέλος της επιτροπής Βόλφγκανγκ Τίφενζεε μαζί με τον πρόεδρο της επιτροπής, καθ. Βιτόριο Λαμπουγκάνι, ανακοίνωσαν την απόφαση. Νικητής του διαγωνισμού για το χώρο του ανακτόρου του Βερολίνου ανακηρύχθηκε το αρχιτεκτονικό γραφείο Φραντσέσκο Στέλλα από τη Βιτσέντζα της Ιταλίας.

«Η αρχιτεκτονική πρόκληση συνίσταται στην τήρηση των προδιαγραφών που έθεσε η ομοσπονδιακή βουλή για την ανακατασκευή των μπαρόκ προσόψεων του κατεδαφισθέντος το1950 ανακτόρου σε συνδυασμό με τη σύγχρονη χρήση και προσανατολισμό στο μέλλον σ΄ αυτό τον πολυσήμαντο χώρο», είπε ο Τίφενζεε. Μόνο η πρόταση των νικητών ικανοποιεί «τις υψηλές απαιτήσεις που θέσαμε με το διαγωνισμό. Οι υπόλοιποι υπέβαλαν ενδιαφέρουσες προτάσεις για επιμέρους λύσεις».

Ο Τίφενζεε και ο Λαμπουγκάνι εξήραν την πρόταση του Στέλλα κυρίως για την αίθουσα της εισόδου στο χώρο του ανακτόρου και για την πολεοδομική αυθεντικότητα που αποπνέει η σύνδεση του Λουστγκάρτεν με την πόλη. Στον αντίποδα των ιστορικών προσόψεων ο Στέλλα διαμόρφωσε την ανατολική πρόσοψη ως ένα λιτό άνοιγμα για να καταστήσει ορατό το διαχωρισμό του νέου από το παλιό.

Ένα φόρουμ για το διάλογο των πολιτισμών

Το παλιό ανάκτορο γίνεται λοιπόν «Χούμπολτ-Φόρουμ», ένα κέντρο πολιτισμικών, επιστημονικών και κοινωνικών ανταλλαγών. Το όνομά του από τους αδελφούς Βίλχελμ και Αλεξάντερ Χούμπολτ - έναν πεφωτισμένο πολιτικό και έναν φυσικό επιστήμονα – σηματοδοτεί και το πρόγραμμα του «Χούμπολτ-Φόρουμ».

Ο κύριος χώρος χρήσης 40.000 τ.μ. θα αξιοποιηθεί από το Ίδρυμα Πρωσικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, από το Πανεπιστήμιο Xoύμπολτ και από την κεντρική βιβλιοθήκη του κρατιδίου. Το Ίδρυμα Πρωσικής Κληρονομιάς θα συγκεντρώσει στο «Χούμπολτ-Φόρουμ» τις μη ευρωπαϊκές συλλογές του από τα μουσεία του Βερολίνου-Ντάλεμ. Εκτός αυτού προβλέπεται ένας κεντρικός χώρος εκδηλώσεων στο ισόγειο και το υπόγειο, η λεγόμενη «Αγορά» για 15.000 επισκέπτες ημερησίως.

Η κατασκευή του «Χούμπολτ-Φόρουμ» προβλέπεται να αρχίσει το 2010 και να ολοκληρωθεί το 2015. Ο χώρος μετά την κατεδάφιση του Ανακτόρου της Δημοκρατίας θα διαμορφωθεί σε πάρκο. Από τον Οκτώβριο του 2007 λειτουργεί στην πλατεία πρόχειρος εκθεσιακός χώρος για έργα ξένων καλλιτεχνών.

Κριτική στο νικητή του διαγωνισμού

Ο μόνος εκπρόσωπος της αντιπολίτευσης στην κριτική επιτροπή, με ιδιότητα παρατηρητή, ήταν ο βουλευτής των Πρασίνων Βόλφγκανγκ Βίλαντ. Σε συνέντευξή του στη Ντόιτσε Βέλε εξηγεί ότι «η ανακατασκευή των προσόψεων ανακτόρου με διαφορετικούς, λειτουργικούς, εσωτερικούς χώρους προορισμένους για πολλαπλές χρήσεις έπεισαν πολλούς, συμπεριλαμβανομένων και των υποστηρικτών του που ήλπισαν ότι θα δουν να ανακατασκευάζονται οι ιστορικοί εσωτερικοί χώροι".

Κατά τον Βίλαντ όμως στην πρόταση του Στέλλα ακόμη και ο χώρος της «Αγοράς» υποβαθμίζεται πλήρως, όπως επίσης «η πρόσβαση από τα δυτικά στα ανατολικά και αντιστρόφως». Συνολικά η νικήτρια πρόταση είναι ένα ήπιο συμπλήρωμα του παλιού ανακτόρου χωρίς να πείθει η διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου.

(Fotogalerie-2)

To νέο ανάκτορο: συμβολισμοί και ουσία

Το Ανάκτορο του Βερολίνου, σύμφωνα με την πολεοδομική υπηρεσία, ποτέ δεν ήταν το κέντρο των πολιτικών αποφάσεων της Πρωσίας. Η εξουσία ήταν εκεί όπου βρίσκονταν ο μονάρχης. Και ο βασιλιάς είχε στη διάθεσή του μια σειρά από ανάκτορα στο Βερολίνο και γύρω από αυτό. Ως χώρος σκηνοθεσίας της βασιλικής εξουσίας όμως το Ανάκτορο του Βερολίνου είχε ιδιαίτερη συμβολική αξία.

Από τα μέσα του 15ου αιώνα με τις συνεχείς επεκτάσεις και εσωτερικές αναδιαμορφώσεις εξελίχθηκε σε ένα λαβύρινθο με 1210 χώρους. Η μπαρόκ επέκταση το 1700 από τον αρχιτέκτονα Αντρέας Σλούτερ έβαλε τη σφραγίδα του στο συγκρότημα του ανακτόρου. Ο στόχος ήταν ένα σύμβολο της απολυταρχίας, εξηγεί η πολεοδομική υπηρεσία του Βερολίνου.

Το εγχείρημα πιστής ανακατασκευής των τριών μπαρόκ προσόψεων στιγματίστηκε από πολλούς επικριτές ως «καθαρή αρχιτεκτονική βιτρίνας». Ο Άντριαν φον Μπούτλερ, πρόεδρος του Συμβουλίου Κρατικών Μνημείων και καθηγητής ιστορίας του πολιτισμού στο παν/μιο TU του Βερολίνου έκανε λόγο για «κλωνοποιημένο» ανάκτορο που δίνει μια «αποκαθαρμένη εκδοχή» της πρωσικής ιστορίας για τις ανάγκες διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας. Ο επιστήμονας είχε αντιταχθεί στην κατεδάφιση του Ανακτόρου της Δημοκρατίας, θέλοντας να διατηρήσει τα ίχνη της νεότερης ιστορίας στην πρωτεύουσα της Γερμανίας.