Φθίνει η ευρωπαϊκή ιδέα;

Ρώτησαν πριν λίγες μέρες τον πρώην υπουργό Οικονομικών Περ Στάινμπρουκ τι ήταν εκείνο που απασχολούσε τον Χέλμουτ Σμιτ τα τελευταία χρόνια πριν πεθάνει. «Η Ευρώπη» απάντησε ο σοσιαλδημοκράτης πολιτικός, που διατηρούσε ιδιαίτερο δεσμό με τον πρώην καγκελάριο της Γερμανίας. «Η ΕΕ μπορεί να διαλυθεί» προειδοποίησε πρόσφατα και ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου, Ζαν Άσελμπορν, η χώρα του οποίου ασκεί χρέη προεδρίας το τρέχον εξάμηνο.

Καμιά ευρωπαϊκή συνεννόηση;

Πρώτα με την κρίση του ευρώ με επίκεντρο την Ελλάδα, στη συνέχεια με το προσφυγικό, που θέτει αυτήν την περίοδο σε μεγάλη δοκιμασία το ευρωπαϊκό δίκαιο ασύλου και τη Συνθήκη του Σένγκεν, η ευρωπαϊκή ιδέα φαίνεται να χάνει έδαφος. Ήδη του χρόνου οι Βρετανοί θα μπορούσαν να ψηφίσουν εναντίον της παραμονής της χώρας τους στην ΕΕ. Θα ήταν ένα τεράστιο πλήγμα να βγει εκτός ΕΕ η κοιτίδα της σύγχρονης κοινοβουλευτικήςδημοκρατίας. Για την Ερυθραία ή τη Συρία η Ευρώπη είναι ένας ποθητός προορισμός, αλλά είναι δυνατόν να μην είναι για τις ίδιες χώρες-μέλη; Εκεί καταγράφεται μια τάση επιστροφής στην μικρή πατρίδα υπό εθνικό έλεγχο.

Οι ευρωπαίοι πολίτες δείχνουν να αδιαφορούν οι μεν για τους δε. «Δείχνουν σαν να έχουν την εντύπωση ότι η ΕΕ είναι όλο και λιγότερο σε θέση να επιλύσει προβλήματα», αναλύει ο Γιάννης Εμμανουηλίδης από τη δεξαμενή σκέψης European Policy Center (EPC). Σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με το ότι δεν υπάρχει ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Οι Ευρωπαίοι δεν συζητούν μεταξύ τους, αλλά ο ένας για τον άλλο, κι αυτό φαίνεται από τα δελτία ειδήσεων, όπου προκαλεί κατάπληξη ότι δεν γίνεται αναφορά σε κοινά ευρωπαϊκά προβλήματα. Κάθε χώρα έχει τα δικά της εθνικά προβλήματα και όταν γίνεται αναφορά σε ευρωπαϊκά, μόνο μέσα από «εθνικά γυαλιά».

Στο παράδειγμα του Φένλο

Τα επιτεύγματα της ευρωπαϊκής διαδικασίας ενοποίησης θεωρούνται από τους περισσότερους πολίτες ως αυτονόητα και δεν τα αποδίδουν στην ΕΕ. Υπάρχει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ανάμεσα σε αναρίθμητα άλλα: κάθε Σαββατοκύριακο χιλιάδες Γερμανοί πηγαίνουν για ψώνια στην πόλη Φένλο της Ολλανδίας. Από το Ντούιζμπουργκ είναι υπόθεση μισής ώρας. Ηλικιωμένοι θυμούνται ότι πριν από δεκαετίες για να περάσει κανείς τα σύνορα έπρεπε να δείξει διαβατήριο. Τώρα με το αυτοκίνητο διασχίζει κανείς τα σύνορα χωρίς να διαπιστώνει ότι πήγε σε άλλη χώρα.

Το Φένλο θα μπορούσε να είναι μια αντιπροσωπευτική ευρωπαϊκή πόλη, εάν δεν ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του Γκερτ Βίλντερς, αρχηγού του αντι-ισλαμικού και ευρωφοβικού ολλανδικού κόμματος, που υποστηρίζει την έξοδο της Ολλανδίας από την ΕΕ. Στο Φένλο είναι ιδιαίτερα δημοφιλής. Για το γερμανικό ξενοφοβικό Pegida και το ευρωφοβικό AfD ο άνδρας με τα βαμμένα ξανθά μαλλιά αποτελεί ηγετική φυσιογνωμία. Αλλά και οι ακροδεξιοί έχουν γενικότερα πέραση και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Βέβαια δεν χρειάζεται να είναι κανείς εξτρεμιστής για να απορρίπτει την ευρωπαϊκή ιδέα. Ο Πολ Γκάρντεν, πρώην τραπεζικός επενδυτής, πολυμαθής και πολυταξιδεμένος, θαυμαστής της Γερμανίας, θεωρεί την ΕΕ ως μια αντιδημοκρατική χειραγωγούμενη οργάνωση. Και όταν του λέει κάποιος ότι η Άγκελα Μέρκελ θεωρεί την ευρωπαϊκή ενοποίηση ως κάτι που θα κρίνει τελικά την ειρήνη ή τον πόλεμο στην γηραιά ήπειρο, απαντά ότι οι χώρες της Ευρώπης έχουν τόσο στενούς οικονομικούς δεσμούς που δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει πόλεμος. Βέβαια το ίδιο έλεγαν και πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πόλεμος και ειρήνη

Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι εναντίον του δυτικού πολιτισμού οι Ευρωπαίοι συσπειρώνονται, συναισθηματικά τουλάχιστον. Με ακριβώς τον αντίθετο τρόπο αντιδρούν στο προσφυγικό. Ορθώνουν τείχη, εν πρώτοις στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, μετά στα εσωτερικά, ανάμεσα στα κράτη μέλη, οι έλεγχοι σε ορισμένα δε από αυτά επανέρχονται με αποτέλεσμα να απειλείται η αρχή της ελεύθερης διακίνησης προσώπων, όπως ορίζει η Συνθήκη Σένγκεν. Ο Χέλμουτ Σμιτ έφτασε μάλιστα να ξεχωρίζει τους ανθρώπους ανάμεσα σε αυτούς που βίωσαν τον πόλεμο και σε αυτούς που γεννήθηκαν μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο. «Πολλοί δεν ξέρουν τι σημαίνει πόλεμος και τι χρωστούν στην Ευρώπη, παρά τις όποιες δυσκολίες».

Ειρήνη Αναστασοπούλου (dpa)