«Φωνές που σώπασαν»

Πέρα από το ιστορικό φεστιβάλ όπερας που διεξάγεται κάθε χρόνο στη βαυαρική πόλη του Μπαϊρόιτ, φέτος εξελίσσεται παράλληλα και η έκθεση «Φωνές που σώπασαν» (Verstummte Stimmen), η οποία εγκαινιάζεται σήμερα. Είναι αφιερωμένη στους Εβραίους καλλιτέχνες που στερήθηκαν τη συμμετοχή στο φεστιβάλ την περίοδο του ναζιστικού καθεστώτος εξαιτίας της φυλετικής καταγωγής τους. Μία έκθεση που ρίχνει φως στις αντισημιτικές πρακτικές που ακολουθούνταν τότε, κατά τη διοργάνωση του διάσημου φεστιβάλ.

Στο χώρο που φιλοξενεί το φεστιβάλ, στον πράσινο λόφο του Μπαϊρόιτ και σε πολύ κοντινή απόσταση από τη μπρούντζινη προτομή του Γερμανού συνθέτη Ρίχαρντ Βάγκνερ, τοποθετήθηκαν προσφάτως περίπου 40 γκρίζες πλάκες. Σε αυτές έχουν τοποθετηθεί ασπρόμαυρες φωτογραφίες και μικρά βιογραφικά σημειώματα μουσικών, που λόγω της εβραϊκής καταγωγής τους είχαν αποκλειστεί από το φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ. Τελευταίες έρευνες δείχνουν μάλιστα ότι 12 Εβραίοι μουσικοί είχαν εκτοπιστεί από τους ναζί σε γκέτο, για να καταλήξουν στη συνέχεια σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης.

Η «εκκαθάριση» της γερμανικής όπερας

Σε αυτές τις μαύρες σελίδες, που έχουν συνδεθεί με το ιστορικό φεστιβάλ όπερας, φιλοδοξεί να ρίξει φως η έκθεση «Φωνές που σώπασαν. Το φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ και οι Εβραίοι από το 1876 έως το 1945». Η έκθεση που ξεκινά σήμερα και θα διαρκέσει μέχρι και τις 14 Οκτωβρίου παρουσιάζεται σε δύο τμήματα. Το κύριο μέρος στον πράσινο λόφο του Μπαϊρόιτ και ένα συμπληρωματικό κομμάτι στο νέο δημαρχείο της πόλης. Η έκθεση είναι αφιερωμένη στη λεγόμενη «εκκαθάριση» της γερμανικής όπερας από εβραίους μουσικούς κατά τη διάρκεια του ναζισμού.

Για τη σημασία της έκθεσης μίλησε στη DW η Μπριγκίτε Μερκ-Έρμπε, δήμαρχος του Μπαϊρόιτ: «Θεωρώ αυτήν την έκθεση πολύ σημαντική και είναι επίσης καλό ότι η πόλη του Μπαϊρόιτ συμμετέχει στη διοργάνωσή της και ότι κατορθώσαμε τελικά έχουμε την έκθεση εδώ. Κατά τη γνώμη μου, το χρονικό σημείο που επιλέχθηκε για την έκθεση είναι ιδανικό. Πρέπει στο Μπαϊρόιτ, αλλά και στις άλλες πόλεις να θυμόμαστε αυτήν την εποχή».

Πολλοί ιστορικοί θεωρούν την έκθεση ένδειξη μίας προσεκτικής προσέγγισης σε ένα λεπτό ζήτημα, ειδικά για τους εκπροσώπους της πατροπαράδοτης οικογένειας των Βάγκνερ. Όπως λέει ο ιστορικός επιμελητής της έκθεσης Χάνες Χέερ αναφερόμενος στο Γερμανό συνθέτη και αλλοτινό διευθυντή του φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ, «ο Βάγνκερ ήταν πραγματικά ακραίος αντισημίτης. Το σχέδιό του ήταν να απελάσει τους Εβραίους από τη Γερμανία το 1879». Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, αν και θεωρούσε, όπως έλεγε, «την εβραϊκή φυλή γεννημένο εχθρό της καθαρής ανθρωπότητας», ανεχόταν τον Εβραίο διευθυντή ορχήστρας Χέρμαν Λέβι, καθώς θαύμαζε τις καλλιτεχνικές του αρετές. Άκαμπτη στάση έναντι του Λέβι, αλλά και άλλων Εβραίων μουσικών κράτησε αντίθετα η σύζυγος του Βάγκνερ Κόζίiμα, η οποία ανέλαβε τα ηνία του φεστιβάλ μετά το θάνατο του άντρα της αποκλείοντας συστηματικά μουσικούς εβραϊκής καταγωγής.

Ρετσινιά του παρελθόντος

Στο νέο δημαρχείο, όπου παρουσιάζεται το δεύτερο μέρος της έκθεσης, ακούγονται και κάποιες από τις «φωνές που σώπασαν». Φωνές Εβραίων αστέρων της γερμανικής όπερας που κάποτε εκδιώχθηκαν, αλλά σήμερα δίνουν τον τίτλο σε μία έκθεση προς τιμήν τους.

Οι μνήμες από τη ναζιστική περίοδο δεν έχουν σβηστεί στο Μπαϊρόιτ. Η πόλη και το ιστορικό φεστιβάλ της, στο οποίο έδινε άλλοτε το «παρών» και ο ίδιος ο Αδόλφος Χίτλερ έχουν κρατήσει κάτι από τη ρετσινιά του παρελθόντος. Όπως λέει κλείνοντας η Αυστριακή ιστορικός Μπριγκίτε Χάμαν, «το Μπαϊρόιτ κουβαλά ακόμη τόσα βάρη από την εποχή του ναζισμού, ακόμη και σήμερα, ώστε μέχρι και η διευθύντρια του φεστιβάλ δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο από το να τονίζει διαρκώς ότι κρατάει αποστάσεις».

Thomas Senne / Άρης Καλτιριμτζής

Υπεύθ. σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου