Όταν η φιλοσοφία γίνεται μόδα

Η δημόσια εικόνα της φιλοσοφίας εδώ και δεκαετίες περνούσε κρίση. Τα δύο τελευταία μεγάλα ρεύματα που καθόρισαν τη σύγχρονη ευρωπαϊκή σκέψη ήταν ο υπαρξισμός και η σχολή της Φραγκφούρτης, με ρίζες στη δεκαετία του '40. Μετά από ένα σύντομο διάστημα ανάκαμψης τη δεκαετία του '60, η φιλοσοφία πέρασε εκ νέου μία φάση εσωστρέφειας. Εύστοχα περί τα τέλη της δεκαετίας του '60 το περιοδικό Spiegel είχε θέσει το ερώτημα: «Τι είναι η φιλοσοφία σήμερα;». Πριν λίγες μέρες ολοκληρώθηκε στην Κολωνία το ετήσιο συμπόσιο phil.Cologne, όπου περίπου 10.000 επισκέπτες, ειδικοί και μη, παρακολούθησαν δημόσιες διαλέξεις πάνω σε διάφορα ζητήματα φιλοσοφικής διάστασης.

Από τις κλειστές πανεπιστημιακές αίθουσες στο ευρύ κοινό

Tα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια διαφορετική τάση, μια γενικότερη ανανέωση του ενδιαφέροντος του κοινού για τη φιλοσοφία. Εκλαϊκευμένες διαλέξεις πάνω σε φιλοσοφικά θέματα, όπως τα TED Talks, είναι προσβάσιμες από όλους στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η φιλοσοφία του 2015 έχει να κάνει λιγότερο με την ανάλυση σύνθετων αφηρημένων εννοιών και περισσότερο με την προσέγγιση θεμάτων που απασχολούν την καθημερινότητά μας. Για το λόγο αυτό μεγάλη απήχηση στους γερμανούς αναγνώστες έχουν βιβλία όπως «Αγάπη: ένα πολύπλοκο συναίσθημα» του δημοφιλούς συγγραφέα Ρίχαρντ Ντάβιντ Πρεχτ. Ο Πρεχτ τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαίτερα γνωστός στο ευρύ κοινό μέσα από διαλέξεις αλλά και συχνές εμφανίσεις του στα γερμανικά ΜΜΕ. Μπορεί λοιπόν κανείς να πει ότι η φιλοσοφία κερδίζει και πάλι έδαφος στη δημόσια σφαίρα. Ο Μάρκους Γκάμπριελ, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης επιβεβαιώνει την τάση αυτή, την οποία αποδίδει όμως περισσότερο στη δουλειά των πανεπιστημίων παρά μεμονωμένων συγγραφέων όπως ο Πρεχτ. Για τον Γκάμπριελ, ο Πρεχτ είναι περισσότερο ένας «περφόρμερ» που θέτει φιλοσοφικά ερωτήματα.

Αναζητώντας την ελευθερία και την ευτυχία

Ο Μάρκους Γκάμπριελ δε διστάζει να χαρακτηρίσει την τάση αυτή ως «νέο διαφωτισμό», με κύριο αίτημα την αναζήτηση σαφήνειας και πειστικότητας στις φιλοσοφικές απαντήσεις παρά την απόλυτη αλήθεια. «Το γερμανικό κοινό ενδιαφέρεται για τη φιλοσοφία. Οι απλοί άνθρωποι θέλουν να ξέρουν τι πρεσβεύουν οι φιλόσοφοι για την ελευθερία, την συνείδηση, την ύπαρξη, την καλή ζωή». Για τον Γκέοργκ Ροϊχλάιν, τον εκδότη των βιβλιων του Πρεχτ, η εκλαϊκευμένη φιλοσοφική γνώση που προσφέρουν αυτά είναι τόσο αγαπητή, ακριβώς επειδή έχει καταφέρει να παρουσιάσει με απλουστευμένο λόγο ιδιαίτερα περίπλοκα ερωτήματα.

Σύμφωνα με τον Ροϊχλάιν ο σύγχρονος αναγνώστης αναζητά την αλήθεια στη γνώση. Ακριβώς εκεί έγκειται και η αγάπη για τη φιλοσοφία, αφού μέσω αυτής, μπορεί να βρει απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα. Βέβαια η «μόδα» της αναζήτηση του νοήματος της ζωής ως κίνητρο για να διαβάσει κανείς φιλοσοφία προβληματίζει τον Μάρκους Γκάμπριελ. «Στη Γερμανία οι άνθρωποι τείνουν να αναζητούν μια κατεύθυνση για τη ζωή τους μέσα από τη φιλοσοφία. Αλλά από την άλλη πλευρά, η πραγματική φιλοσοφία είναι ακριβώς το αντίθετο. Από πού μας μαθαίνει είναι ότι δεν υπάρχει μόνο μία κατεύθυνση».

Φίλιπ Γιέντικε /Δήμητρα Κυρανούδη