Όταν μια φωτογραφία γίνεται σύμβολο

Η Bild, η πρώτη σε κυκλοφορία γερμανική εφημερίδα, κυκλοφόρησε χθες για πρώτη φορά στην ιστορία της χωρίς φωτογραφίες. «Έτσι θέλουμε να δείξουμε πόσο σημαντικές είναι οι φωτογραφίες στη δημοσιογραφία», διευκρίνισε η συντακτική ομάδα της εφημερίδας, συμπληρώνοντας ότι «ο κόσμος πρέπει να δει την αλήθεια για να αλλάξει».

Γεγονός είναι ότι υπάρχουν πολλών ειδών φωτογραφίες. Ορισμένες χαράσσονται στη μνήμη των ανθρώπων και κάποιες άλλες, όσο σοκαριστικές κι αν είναι, δεν συγκινούν τον παρατηρητή και χάνονται στη λήθη. Αφορμή για τη σχετική συζήτηση αποτέλεσε η φωτογραφία του Άιλαν Κούρντι, του τρίχρονου αγοριού από τη Συρία, που πνίγηκε στη Μεσόγειο και βρέθηκε άψυχο στις τουρκικές ακτές κοντά στην Αλικαρνασσό στις 2 Σεπτεμβρίου. Το τραγικό θέαμα πυροδότησε έντονες αντιδράσεις και συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και πολύ πέρα από αυτά. Η πολιτική συζήτηση για τη μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης φάνηκε να αλλάζει μετά τη δημοσιοποίηση της επίμαχης φωτογραφίας.

Η φωτογραφία «δίνει πρόσωπο στις καταστροφές»

Ο ιστορικός τέχνης Φέλιξ Χόφμαν δήλωσε στη DW ότι πιστεύει στη δύναμη των εικόνων στο βαθμό που αυτές μπορούν να επηρεάσουν και να αλλάξουν σκέψεις και δράσεις. Ο ίδιος ασχολείται εδώ και πολλά χρόνια με την επίδραση της φωτογραφίας. Στην γκαλερί c/o Berlin επιχείρησε 10 χρόνια αργότερα να αξιολογήσει την επίδραση των εικόνων καταστροφής από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη, θέτοντας το ερώτημα, γιατί κάποιες από αυτές θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στη συλλογική μνήμη. Όπως επισήμανε ο Φέλιξ Χόφμαν, η φωτογραφία έχει την ικανότητα να «εξανθρωπίζει τις καταστροφές, να τους δίνει ένα πρόσωπο». Κατά τη γνώμη του η φωτογραφία του νεκρού Άιλαν «είναι ένα καλό παράδειγμα για τη δύναμη των εικόνων». Ο ίδιος ομολόγησε ότι ως πατέρας υπέστη συναισθηματικό σοκ αντικρίζοντας τη συγκεκριμένη εικόνα, επισημαίνοντας ότι πολλοί άνθρωποι ταυτίστηκαν και είπαν στον εαυτό τους ότι «εκεί θα μπορούσε να είναι ξαπλωμένο και το δικό μου παιδί».

Ο Γερμανός ιστορικός τέχνης παρέπεμψε στο έργο του Γάλλου φωτορεπόρτερ Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, συνιδρυτή του διάσημου φωτογραφικού πρακτορείο Magnum, που είχε πει κάποτε ότι «το να φωτογραφίζεις σημαίνει να φέρνεις στην ίδια οπτική γραμμή το κεφάλι, το μάτι και την καρδιά». Ο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, που είχε εργαστεί και σε εμπόλεμες ζώνες, έγραψε ιστορία με τις φωτογραφίες του.

Ο Φέλιξ Χόφμαν επισημαίνει ότι παρά τη συνεχή ζωντανή ενημέρωση και την ακατάπαυστη ροή πληροφοριών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η φωτογραφία παραμένει το ισχυρότερο μέσο καταγραφής μιας τραγωδίας.

Σέρταν Σάντερσον / Άρης Καλτιριμτζής