10 χρόνια Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο

Για πολλά δικτατορικά καθεστώτα στον κόσμο, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης (ICC) αποτελεί πονοκέφαλο και διαρκή απειλή για το μέλλον τους. Όχι εξαιτίας μιας πιθανολογούμενης, διεθνούς, σρατιωτικού τύπου επέμβασης, αλλά κυρίως λόγω του φόβου της παραπομπής τους στη διεθνή δικαιοσύνη με επακόλουθο μια ποινική καταδίκη. «Το σημαντικότερο είναι η ίδια του η ύπαρξη»αναφέρει ο Γερμανός πρώην δικαστής της Χάγης, Χανς-Πέτερ Κάουλ.

Ο Χανς-Πέτερ Κάουλ ήταν από τους «πατέρες» του Διεθνές Ποινικό Δικαστήριου, η δικαιοδοσία του οποίου αλλά και η έναρξη της λειτουργίας του καθορίζονται από το Καταστατικό της Ρώμης (1η Ιουλίου 2002). Το Διεθνές Δικαστήριο άρχισε να λειτουργεί κανονικά από το 2003. Σε αντίθεση με το Διεθνές Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία καθώς και το αντίστοιχο για τη Ρουάντα, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αποτελεί ένα μόνιμο δικαστικό μηχανισμό, ο οποίος δε συστάθηκε στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Έχει δικό του status ως απόρροια της παραπάνω σύμβασης.

Μεταξύ πολιτικής ισχύος και δικαιωμάτων του ανθρώπου

Το έργο του Δικαστηρίου της Χάγης είναι εξαιρετικά δύσκολο. Η διακρίβωση της ποινικής ευθύνης ηγετών κρατών για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονίες δεν είναι έυκολο να στοιχειοθετηθεί. Συχνά τα αποδεικτικά ευρήματα συσκοτίζονται από πολιτικές δυνάμεις στο εσωτερικό των χωρών αυτών. To δικαστικό έργο λαμβάνει χώρα εν μέσω πολιτικών συγκρούσεων και καταγγελιών για παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ήδη από τη σύστασή του, το Διεθνές Δικαστήριο έπρεπε να διασφαλίσει σοβαρά εχέγγυα αμεροληψίας και χρηστής απονομής της δικαιοσύνης εντός ενός πολύπλοκου πλαισίου κατά το διεθνές δίκαιο. Οι ΗΠΑ ήταν εξαρχής από τους βασικότερους «εχθρούς» της Χάγης. Εφαρμόζοντας ένα σύστημα παράλληλων διμερών συμφωνιών με άλλες χώρες του Καταστατικού της Ρώμης, η Ουάσιγκτον κατάφερε να επιτύχει ρήτρα εξαίρεσης από τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου για τους Αμερικανούς πολίτες. Η κυβέρνηση Τζ. Μπους κατηγορήθηκε έντονα για προσπάθεια υποβάθμισης του ρόλου του Δικαστηρίου.

Θετικά βήματα αλλά και ισχυρός αντίλογος

Κάθε χώρα που μετέχει στους διεθνείς μηχανισμούς ποινικής δικαιοσύνης μπορεί να παραπέμψει στο γενικό εισαγγελέα υποθέσεις που ενέχουν κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου, σφοδρές παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων και γενοκτονίες. Τέτοια ήταν η περίπτωση του πρώην δικτάτορα Τόμας Λουμπάνγκα της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό εν έτει 2004. Εκτός από το Κονγκό, αντίστοιχες έρευνες έχουν ξεκινήσει για την Ακτή Ελεφαντοστού, την Κένυα, τη Λιβύη, το Σουδάν, την Ουγκάντα και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Το δικαστήριο έχει εκδώσει ένταλμα σύλληψης και για το γιο του Καντάφι, Σαΐφ αλ-Ισλάμ αλλά και για τον Πρόεδρο του Σουδάν Ομάρ αλ-Μπασίρ. Η έλλειψη διεθνούς υποστήριξης για τη σύλληψη των υπόπτων παραμένει ωστόσο ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα.

Φυσικά δε λείπουν οι έντονες επικρίσεις ως προς τη νομιμοποίηση και την αποτελεσματικότητα της Χάγης. Ο Γενς Ντίκμαν, δικηγόρος υπεράσπισης θυμάτων στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο σημειώνει: «Tο Δικαστήριο της Χάγης αποφασίζει με γνώμονα την αποτροπή στο μέλλον ανάλογων εγκλημάτων, βασιζόμενο στην ερμηνεία της αρχής του κράτους δικαίου. Η γενικότητα όμως της αρχής συχνά καταλήγει σε αντιφατικές κρίσεις για την ενοχή». Eπιπλέον τόσο χρονικό ζήτημα της εκδίκασης αντίστοιχων υποθέσεων όσο και το θέμα της νομιμοποίησης της σύνθεσης του Δικαστηρίου συχνά προκαλούν έντονες συζητήσεις.

Σήμερα στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου υπάγονται 121 χώρες, σχεδόν όλες οι χώρες της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής, καθώς και πάνω από τις μισές αφρικανικές χώρες. Η Ρωσία μαζί με άλλες 32 χώρες έχουν υπογράψει τη διεθνή σύμβαση που προβλέπει τη σύστασή του αλλά δεν την έχουν επικυρώσει. Πρόεδρος του Δικαστηρίου είναι ο Νοτιοκορεάτης Σανγκ Χιουν Σονγκ και νέα γενική εισαγγελέας η Φατού Μπεσούντα από την Γκάμπια.

Ulrike Mast-Kirchning /Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ.σύνταξης: Σταμάτης Ασημένιος