100 χρόνια από τη γέννηση του υπαρξιστή φιλοσόφου Ζαν Πολ Σαρτρ

Η ρήση του Σαρτρ «είμαστε εντελώς μόνοι μας, τίποτε δεν μπορεί να σώσει τους ανθρώπους από τον εαυτό τους. Μόνοι μας, καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι» είναι ακόμη και σήμερα η σημαντικότερη παρακαταθήκη του μεγάλου φιλοσόφου. Ο σύγχρονος Γερμανός φιλόσοφος Άξελ Χόνετ, διευθυντής του περίφημου Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών της Φραγκφούρτης, υποστηρίζει ότι το έργο του Σαρτρ αναζητά, ερμηνεύει και στηρίζεται στην έννοια της ελευθερίας: «στην έννοια μιας απίστευτα απατητικής, άνευ όρων ελευθερίας. Νομίζω ότι είναι μια πρόκληση να αντιλαμβάνεται κανείς έτσι απόλυτα την ελευθερία. Θεωρώ ότι όλες οι έννοιες περί ελευθερίας πρέπει να προσδιορίζονται βάσει αυτής της μια ςκαι μόνης ελευθερίας.»

Ο αγώνας για την ελευθερία ενθουσίαζε πάντα τον υπαρξιστή φιλόσοφο σε κάθε μορφή του. Είναι χαρακτηριστικό ότι πήρε μέρος όχι μόνον στον αντιφασιστικό αγώνα, αλλά σε όλους τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες στην πατρίδα του, στην Ευρώπη, στον κόσμο. Ο δημοσιογράφος Φιλίπ Γκαβί, με τον οποίον ο Σαρτρ ίδρυσε την εφημερίδα ‘Λιμπερασιόν’, πιστεύει ότι ο αγώνας αυτός, όπως τον όρισε και βίωσε ο μεγάλος Γάλλος φιλόσοφος, είναι και σήμερα επίκαιρος: «Η ιδέα της εξέγερσης δεν ήταν οπωσδήποτε η σύλληψη της ιδέας μιας επανάστασης. Η εξέγερση στον Σαρτρ αντικατοπτρίζει τη ζωή, τη δυναμική και την ισορροπία των σχέσεων. Τίποτε δεν μπορεί να αποκτηθεί χωρίς μόχθο, χωρίς διαρκή αγώνα και προσπάθεια: ούτε στην τέχνη, ούτε στην πολιτική, ούτε στην ιδιωτική ζωή. Ασφαλώς πρόκειται για μια επώδυνη διαδικασία. Η ανάγκη για εξέγερση είναι η ανάγκη για ρήξη.»

Ρήξη με την καθημερινότητα, με την κοινωνία, με την πολιτική. Έτσι τον ξέρουν, όσοι θυμούνται την ομιλία του σε εκδήλωση της πρωτοβουλίας 'Μπέρτραντ Ράσελ' κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, την ομιλία του στους απεργούς της Ρενώ ή στη Σορβόνη, τη διαμαρτυρία του κατά της σοβιετικής εισβολής στην Πράγα, την περίφημη επίσκεψή του στις φυλακές Σταμχάιμ στα στελέχη της ΡΑΦ.

Ο Σάρτρ πίστευε ότι ο διανοούμενος οφείλει να διαφωτίσει πολιτικά την κοινή γνώμη: «Θεωρώ ότι ο διανοούμενος είναι εις θέσιν να γράφει σχετικά εύκολα βιβλία. Δεν νομίζω όμως πως γι’ αυτό προσεγγίζει περισσότερο την αλήθεια από κάποιον άλλον. Απλώς υποστηρίζω ότι ο διανοούμενος διαθέτει μια μέθοδο στην παρατήρηση και στην θεώρηση των πραγμάτων, την οποία δεν διαθέτει ο μη διανοούμενος.»

Όμως η πολιτική πορεία και η δράση του Σαρτρ ήταν πάντα αμφιλεγόμενη και αποτελεί και σήμερα αντικείμενο κριτικής. Ο Γερμανός φιλόσοφος Άξελ Χόνετ εκτιμά ότι στον τομέα αυτό ο Σαρτρ απέτυχε: «Κατά την γνώμη μου αυτό συνδέεται με την αποτυχία σύζευξης της κοινωνικής φιλοσοφίας και της πολιτικής θεώρησης του Σαρτρ. Δηλαδή δεν κατόρθωσε από την ριζοσπαστική ατομιστική έννοια της ελευθερίας να προχωρήσει με συνέπεια σε μια ολοκληρωμένη σύλληψη, σε μια θεώρηση της πολιτικής ελευθερίας. Νομίζω ότι όντως δεν το κατάφερε.»