100 χρόνια Ομοσπονδιακή Τράπεζα ΗΠΑ

Το λευκό κτήριο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Federal Reserve) στην Ουάσιγκτον, πολύ κοντά στο Λευκό Οίκο και το αμερικανικό υπ. Οικονομικών είναι επιβλητικό, σχεδόν απροσπέλαστο. Πέραν του προσωπικού ασφαλείας, δεν επιτρέπεται σε κανένα να προσεγγίσει την κεντρική είσοδο. Όσοι εργάζονται εδώ μπαίνουν στο κτήριο μέσω του υπόγειου γκαράζ.

Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ λειτουργεί εδώ και 100 χρόνια. Παρά τους εορτασμούς, τα εκατόχρονα της Fed επισκιάζονται από σοβαρές αποδοκιμασίες. H Fed γεννήθηκε σε μία ταραγμένη οικονομική συγκυρία για τις ΗΠΑ, λίγο μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1907, γνωστή ως «Μεγάλος Πανικός». Τότε μια ομάδα ιδιωτών τραπεζιτών έθεσαν στο Τζέκιλ Άιλαντ της πολιτείας Τζώρτζια τις βάσεις για την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Στις 23 Δεκεμβρίου 1913 τέθηκε σε εφαρμογή ο σχετικός νόμος από τον πρόεδρο Γούντροου Γουίλσον. O πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ συνήψε σύμφωνο αλληλοβοήθειας με τους τραπεζίτες Μόργκαν και Ροκφέλερ, από το οποίο θα επωφελούνταν και ο ίδιoς, προσφέροντας σε αντάλαγμα τη βοήθεια του μέσω της σύστασης μιας Κεντρικής Τράπεζας. Ο Γουίλσον σημείωνε μετά από χρόνια στο ημερολόγιό του σχετικά: «Χωρίς να το θέλω κατέστρεψα την χώρα μου. Ένα μεγάλο βιομηχανικό έθνος θα ελέγχεται από το χρηματοπιστωτικό του σύστημα. Όλες οι δραστηριότητές μας βρίσκονται πλέον στα χέρια μερικών μόνο ανθρώπων.»

Η Fed στο επίκεντρο της οικονομίας

Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ έθεσε εν πολλοίς τον έλεγχο του δολαρίου υπό την εποπτεία των αμερικανικών ιδιωτικών τραπεζών. Η Fed λειτουργούσε εξαρχής ως τελευταίος βαθμός με δικαιοδοσία που εκτεινόταν στο σύνολο του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ο απερχόμενος επικεφαλής της Μπεν Μπερνάνκι ανέφερε σχετικά στην τελετή για τον εορτασμό των 100 χρόνων Fed : «Αρχικός σκοπός του μεγάλου αυτού εγχειρήματος, στη βάση του οποίου βρίσκεται η Fed, ήταν η διατήρηση της σταθερότητας του δολαρίου». Όπερ και εγέννετο, με αποτέλεσμα το δολάριο να είναι μέχρι σήμερα το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Το «μεγάλο πείραμα» της Fed, όπως το αποκάλεσε ο Μπερνάνκι, έχει αντιμετωπίσει πολλές κρίσιμες στιγμές για την παγκόσμια οικονομία. Η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930, ο Μεγάλος Πληθωρισμός της δεκαετίας του 1970, η Μεγάλη Εξομάλυνση, η Παγκόσμια Οικονομική Ύφεση του 2008 είναι μερικές από αυτές, σύμφωνα με τον Μπερνάνκι. Ωστόσο η παρέμβαση της Fed δεν κρίθηκε πάντα επιτυχημένη. Πολύ συχνά οι ενέργειές της έχουν γίνει αντικείμενο αρνητικής κριτικής κυρίως επειδή θέλησε να αναμιχθεί με την πολιτική.

Αμφίσημες οικονομικές παρεμβάσεις με πολιτική χροιά

Κατά την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση της φούσκας ακινήτων το 2007 ο τότε επικεφαλής της Fed Άλαν Γκρίνσπαν θεωρήθηκε ότι όχι μόνο δεν την έλαβε σοβαρά εξαρχής υπόψη, αλλά αντίθετα την επιδείνωσε με τη νομισματική του πολιτική. Έτσι η κρίση του 2007 οδήγησε στη χειρότερη παγκόσμια οικονομική κρίση από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με πολλούς, ο Μπερνάνκι, διάδοχος του Γκρίνσπαν, αντέδρασε υπερβολικά. «Ο πανικός που προκλήθηκε το 2007 και η επακόλουθη οικονομική κρίση οδήγησε, λόγω της παντοδυναμίας της Fed, στην επικράτηση της πολιτικής του φθηνού χρήματος», λέει ο Τζέιμς Ντον από τo Iνστιτούτο Cato της Ουάσιγκτον. Στην πραγματικότητα, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, ήδη από τις πρώτες δεκαετίες της λειτουργίας άρχισε να απομακρύνεται από τον αρχικό της στόχο και να επεκτείνει το παρεμβατικό της πεδίο. «Ο κλασικός κανόνας του χρυσού έληξε με τον Α‘ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έκτοτε η πολιτική της Fed είναι ερμαφρόδιτη», αναφέρει ο Τζέιμς Ντον.

Στο κατώφλι νέων προκλήσεων

Σήμερα η αποστολή της Fed είναι διττή. Δεν διασφαλίζει μόνο τη σταθερότητα των τιμών, αλλά ρυθμίζει και ζητήματα απασχόλησης. Γι αυτό ένας από τους βασικούς στόχους του Μπερνάνκι ήταν η μεσοπρόθεσμη μείωση του πληθωρισμού σε ποσοστό κάτω του 2%. Η τρέχουσα πολιτική των χαμηλών επιτοκίων (κοντά στο 0%) αναμένεται να συνεχιστεί τουλάχιστον μέχρι το ποσοστό της ανεργίας στις ΗΠΑ να σημειώσει σημαντική μείωση. Η συνεχιζόμενη τακτική του «φθηνού χρήματος» συναντά έντονες επικρίσεις με κυριότερη ότι φέρνει αργά ή γρήγορα τη δημοσιονομική πολιτική σε τέλμα. Ο οικονομολόγος Τζον Άλισον, διευθυντής του Ινστιτούτου Cato και πρώην στέλεχος μεγάλων αμερικανικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων εκτιμά ότι αυτή η «πλημμύρα χρήματος» μπορεί να οδηγήσει τις παγκόσμιες χρηματιστηριακές αγορές σε νέα φούσκα, τονίζοντας ότι: «οι οικονομικές διακυμάνσεις προκαλούνται κυρίως από την Fed. Όταν η Fed χειραγωγεί την έκδοση χρήματος, όλοι οι οικονομικοί υπολογισμοί γίνονται δυσκολότεροι». O Άλισον συνεχίζει με σκληρή γλώσσα: «Όλες οι οικοκομικές φούσκες που έχω συναντήσει κατά τη διάρκεια της καριέρας μου, έχουν διογκωθεί ακόμη περισσότερο από την ίδια την Fed». Ο ίδιος μάλιστα προτείνει μία ριζοσπαστική λύση: «να καταργηθεί η Fed».

Σε αυτή τη γραμμή συντάσσονται πολλοί άλλοι οικονομολόγοι, ακόμη και πολιτικοί στις ΗΠΑ. Κι αν η κατάργηση της Fed ηχεί υπερβολική, η πλειοψηφία συγκλίνει στο ότι υπάρχει ανάγκη για μεταρρυθμίσεις. Η Τζάνετ Γέλεν, η πρώτη γυναίκα που αναμένεται να αναλάβει τα ηνία της Fed με το νέο έτος, έχει σίγουρα να αντιμετωπίσει μπροστά της πολλές νέες προκλήσεις.

Antje Passenheim, Oυάσιγκτον / Δήμητρα Κυρανούδη

Υπευθ. Σύνταξης: Ειρήνη Αναστασοπούλου