125 χρόνια από τη γέννηση του Χάιντεγκερ

Παρίσι, Βιέννη, Βερολίνο. Οι σπουδαίες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες του πνεύματος δεν αποτελούσαν μεγάλο δέλεαρ για τον Μάρτιν Χάιντεγκερ. Ο ίδιος προτιμούσε την ησυχία της απομόνωσης σε μια καλύβα, σε υψόμετρο 1.200 μ. στον Μέλανα Δρυμό. Ο γερμανός φιλόσοφος γεννήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου του 1889 στη μικρή πόλη Μέσκιρχ. Σπούδασε Φιλοσοφία στο Μάρμπουργκ, όπου και δίδαξε τα πρώτα χρόνια ως λέκτορας και στη συνέχεια μετακόμισε στο Φράιμπουργκ. Στο Φράιμπουργκ έμελλε να συνδέσει το όνομά του ανεξίτηλα με το ιστορικό πανεπιστήμιο της πόλης. Ωστόσο με την πρώτη ευκαιρία δεν έμενε στην πόλη και αποσυρόταν στο συγγραφικό του καταφύγιο. Εκεί ανέπτυξε κάποιες από τις βασικές ιδέες του φιλοσοφικού του συστήματος, θέτοντας το βασικό ερώτημα «ποια είναι η ουσία του Είναι».

«Είναι και Χρόνος»

Το σημαντικότερο έργο του Χάιντεγκερ τιτλοφορείται «Είναι και Χρόνος» (1927). Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα έργα στην ιστορία όχι μόνο της γερμανικής αλλά και της παγκόσμιας φιλοσοφίας. Koμβικό σημείο της φιλοσοφίας του είναι η τοποθέτηση της ουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης στο χώρο και στο χρόνο. «Είναι σημαντικό να νοηθεί η ανθρώπινη ύπαρξη όχι μεμονωμένη, στρεφόμενη στον ίδιο της τον εαυτό, αλλά σε μία ευρύτερη διάσταση, ανοιχτή στον κόσμο. Ο κόσμος είναι αυτό το ανοιχτό πεδίο, το οποίο ο άνθρωπος χρειάζεται για να υπάρξει», εξηγεί ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Βούπερταλ και ειδικός στον Χάιντεγκερ, Πέτερ Τράβνι. Αυτή είναι η σύγχρονη ανάγνωση του Χάιντεγκερ που απασχολεί τους νεότερους μελετητές.

Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη διδασκαλία της φαινομενολογίας του Έντμουντ Χούσερλ, στο φιλοσοφικό σύστημα του οποίου βασική θέση κατείχε η έννοια του «αντικειμένου».

Δίχως αμφιβολία ο Χάιντεγκερ θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Κατάφερε να καλύψει το κενό που χώριζε την αρχαία από τη σύγχρονη φιλοσοφία, σύμφωνα με τον φιλόλογο Σίλβιο Βέτα, ο οποίος μάλιστα γνώριζε προσωπικά τον Χάιντεγκερ.

Αμφιλεγόμενη στάση απέναντι στον εθνικοσοσιαλισμό

Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της στρατιωτικής του θητείας, η οποία συνέπεσε με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η πανεπιστημιακή του καριέρα προχώρησε με ταχύτατους ρυθμούς. Έτσι μόλις το 1933 έγινε Πρύτανης του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ. Το σημείο όμως που προκαλεί μέχρι σήμερα έντονη κριτική είναι ότι ο ίδιος δεν υπέβαλε την παραίτησή του από τη θέση αυτή, τη στιγμή που ο εθνικοσοσιαλισμός «κάλπαζε» στη Γερμανία. Δεν ήταν μάλιστα λίγοι όλοι εκείνοι που διατείνονταν ότι ο Χάιντεγκερ έβλεπε με συμπάθεια τη ναζιστική ιδεολογία, ενώ έχει υποστηριχθεί ότι ο ίδιος συνέβαλε προσωπικά στην «εκκαθάριση» των γερμανικών πανεπιστημίων από αντιφρονούντες. Ο Πέτερ Τράβνι μάλιστα ανέλαβε πρόσφατα την επιμέλεια της έκδοσης των «Μαύρων Τετραδίων» του Χάιντεγκερ κατά την περίοδο 1931-1941 (από τον εκδοτικό οίκο Klostermann της Φραγκφούρτης). Τα «σημειωματάρια» αυτά φέρνουν και πάλι στην επικαιρότητα το θέμα της σχέσης του γερμανού φιλοσόφου με τη ναζιστική ιδεολογία και κρατική μηχανή. Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Σίλβιο Βιέτα, ο Χάιντεγκερ είχε πολλούς εβραίους φίλους και μαθητές. Μάλιστα η σημαντικότερη μαθήτρια του, ήταν η Χάνα Άρεντ, με την οποία είχε ερωτικό δεσμό κατά τη δεκαετία του 1920.

Μεταπολεμικά πάντως ο Χάιντεγκερ συνέχισε σε άλλη φιλοσοφική οδό, όπως επισημαίνει ο Βιέτα: «Κατά τα τελευταία έτη της ζωής του ασχολήθηκε κυρίως με το θέμα των επιπτώσεων της τεχνολογίας και της επιστήμης στη σύγχρονη εποχή. Κοιτώντας μπροστά από την εποχή του διείδε τις ριζικές αλλαγές που επιφέρει η τεχνολογία στην κοινωνία, δίνοντας έμφαση στην πυρηνική εποχή», αναφέρει ο Βιέτα σημειώνοντας ότι «για τον Χάιντεγκερ ήταν εξέχουσας σημασίας η οικοδόμηση μιας γέφυρας μεταξύ της φιλοσοφίας και της πραγματικής ζωής».

Ο Χάιντεγκερ πέθανε το 1976 στο Φράιμπουργκ, αφήνοντας πίσω του ένα έργο ζωής που απασχολεί τον κόσμο όχι μόνο της φιλοσοφίας αλλά και των υπόλοιπων ανθρωπιστικών επιστημών μέχρι σήμερα.

Christina Ruta / Δήμητρα Κυρανούδη