20 χρόνια από το θάνατο του Γιόζεφ Μπόις: μιλάει η συνεργάτρια του Ρέα Στριγγάρη -Τόνγκες

20 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το θάνατο του Γιόζεφ Μπόις, του δημοφιλέστερου και πιο αμφιλεγόμενου γερμανού καλλιτέχνη. Ταινίες, διαλέξεις, εκθέσεις, με σπουδαιότερες δυο μια στο Ντίσελντορφ και μια στο Βερολίνο, υπενθυμίζουν το έργο του ανθρώπου που έβαλε τη σφραγίδα του στην τέχνη όσο λίγοι. Γεννημένος το 1921 στο Κρέφελντ, σπούδασε μετά τον πόλεμο στην Ακαδημία του Ντίσελντορφ, στην οποία αργότερα δίδαξε και από την οποία αποπέμφθηκε μετά από διαμάχη που είχε με τον τότε υπουργό επιστημών Γιοχάνες Ράου, διότι κατέλαβε την Aκαδημία μαζί με φοιτητές που είχαν απορριφθεί στις εισαγωγικές εξετάσεις. Πολιτικά δραστήριος, υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη των Πρασίνων, δεν έπαψε με τις εγκαταστάσεις του και τα δρώμενα που σκηνοθετούσε να παρεμβαίνει κοινωνικά. Μια τέτοια ανήσυχη πολιτικά περίοδο το 1972, που και στην Ελλάδα ήταν ακόμα η χούντα, γνωρίστηκε στο Κάσελ με την ιστορικό Τέχνης Ρεα Στριγγάρη Τόνγκες, η οποία είχε βρεθεί στα μέσα της δεκαετίας του 50 στη Γερμανία για σπουδές κλασσικής αρχαιολογίας. Είναι η πρώτη που έγραψε για τον Μπόις στην Ελλάδα το 1974 στο περιοδικό Ζυγός:

«Από το πολιτικό θέμα ξεκίνησε η γνωριμία μας. Με ενθουσίασε ότι αυτός ο άνθρωπος βρισκόταν στο κέντρο της Ντοκουμέντα στο Κάσελ – τότε δεν ήξερα καν ότι είναι τόσο διάσημος –και είχε την τόλμη, στο κέντρο της πιο σπουδαίας έκθεσης παγκοσμίως για σύγχρονη τέχνη, να μιλάει για άμεση δημοκρατία.»

Ο Μπόις έγινε γνωστός για τη φράση του ότι κάθε άνθρωπος είναι καλλιτέχνης. Ο ίδιος έλεγε σχετικά:

«Όταν οι άνθρωποι με ρωτάνε είστε καλλιτέχνης, τους λέω να σταματήσουν με αυτές τις αηδίες. Δεν είμαι καλλιτέχνης. Εκτός και αν είμαστε όλοι καλλιτέχνες τότε είμαι κι εγώ μαζί.»

Άφησε ένα τεράστιο έργο πίσω του. Τα σχέδια του υπολογίζονται γύρω στις 15.000, ενώ οι συνθέσεις του από τσόχα, λίπος κερί, μέλι, ζάχαρη, και χαρτί υπολογίζονται γύρω στις 30.000. Γιατί αυτή η εμμονή σε αυτά τα υλικά ρωτήσαμε την κυρία Στριγγάρη:

«Αυτά ήταν τα λεγόμενα θηλυκά υλικά στην τέχνη. Ως τότε υπήρχαν στην παράδοση τα αρσενικά. Έτσι το έβλεπε. Όχι τόσο ο ίδιος όσο άλλοι, άλλοι το έχουν μελετήσει πολύ καλά. Εισήγαγε στην τέχνη αυτό το μαλακό υλικό, την τσόχα, η οποία δεν είναι τσόχα είναι κετσές. Αυτό το υλικό είναι εύπλαστο και παρουσιάζει τη διαδικασία της πλαστικής, της γλυπτικής μέσα από ένα πολύ πηγαίο στοιχείο.»

Τον χαρακτήρισαν σαμάνο της τέχνης, πρωτοπόρο, ανανεωτή. Μίλησε για την κοινωνική γλυπτική,η οποία ήταν το κέντρο της θεωρίας του. Γλυπτική είναι η γλώσσα, η σκέψη, η διανόηση. Άλλοι τον είπαν τσαρλατάνο. Και τι είναι τώρα αυτά τα έργα με τις τσόχες και το λίπος. Αυτά είναι εύκολα, μπορεί να τα κάνει ο καθένας:

«Κοιτάξτε εγώ θα έλεγα ας τα δοκιμάσουν και αυτοί που λένε ότι μπορούν να τα κάνουν και θα δούμε ποιόν θα ενδιαφέρουν. Υπάρχει ένα μυστικό, πως αυτό αναστατώνει κάποιον και όταν κάποιος άλλος κάνει κάτι παρεμφερές δεν ενδιαφέρει κανέναν.»

Οι τιμές στα έργα του Μπόις ξεπερνούν πια κάθε φαντασία. Ο ίδιος έλεγε ότι δεν του έφταναν τα λεφτά του για να αγοράσει τα έργα του:

«Όλο αυτό ξέφευγε από την επιρροή του. Και πραγματικά είχε πουλήσει έργα του πάμφθηνα, πάμφθηνα, αλλά μετά έφευγαν από αυτόν και δεν είχε καμία επιρροή. Από την άλλη πλευρά το έβλεπε πρακτικά διότι χρειαζόταν πάντοτε χρήματα. Ο Μπόις δεν είχε ποτέ χρήματα γιατί τα έδινε ώστε να υποστηρίξει τις κινήσεις της άμεσης δημοκρατίας. Ο Μπόις έδινε διαρκώς χρήματα.»

Η μεγαλύτερη όμως παρακαταθήκη του Μπόις είναι ίσως ότι ακόμα και σήμερα αναφερόμενοι στο όνομα του μπορούμε να διαρρηγνύουμε τα ιμάτια μας για το τι είναι τέχνη και τι όχι.

Μαρία Ρηγούτσου