1. Μετάβαση στο περιεχόμενο
  2. Μετάβαση στο κύριο μενού
  3. Μετάβαση σε περισσότερους ιστοτόπους της DW

30 χρόνια από το θάνατο της Χάνα Άρεντ

5 Δεκεμβρίου 2005

Πριν από 30 χρόνια πέθανε στη Νέα Υόρκη η διάσημη Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Άρεντ.

https://p.dw.com/p/Avnl
Εικόνα: dpa

Η Χάνα Άρεντ γεννήθηκε το 1906 στο χωριό Λίντεν του Ανοβέρου και μεγάλωσε στο Κένιγκσμπεργκ της ανατολικής Πρωσίας. Μέχρι την εφηβεία της δεν ήξερε καν ότι ήταν εβραία. Το είχε εκμυστηρευτεί η ίδια σε συνέντευξή της το 1964 «Δεν ήξερα ότι ήμουν εβραία. Η μητέρα μου ήταν εντελώς άθρησκη, ο πατέρας μου πέθανε νωρίς, ο παππούς μου ήταν πρόεδρος της ‘Φιλελεύθερης Κοινότητας’ και δεν είχε ιδέαν από θρησκεία. Κανείς δεν μου είπε κουβέντα. Ούτε τη λέξη εβραίος. Το διαπίστωσα μόνη μου στο δρόμο, όταν άκουσα τους πρώτους αντισημιτικούς χαρακτηρισμούς των παιδιών. Έτσι αφυπνίστηκα.»

Την εποχή εκείνη γύρω στα 15 της μελετά Καντ, Γκέτε και Κίρκεγκαρντ. Μετά το γυμνάσιο σπούδασε κατ’ αρχήν στο πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ θεολογία και φιλοσοφία, όπου γνώρισε τον φιλόσοφο Μάρτιν Χάιντεγκερ, του οποίου υπήρξε μαθήτρια και όχι μόνον. Ωστόσο η πνευματική της σχέση με τον αμφιλεγόμενο Γερμανό φιλόσοφο, που ήταν μέλος του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος και συνδέθηκε στενά με το ναζιστικό καθεστώς, κράτησε δεκαετίες παρά τις διαμετρικά αντίθετες απόψεις που εκπροσωπούσαν. Η Χάνα Άρεντ μετά το Μάρμπουργκ σπούδασε στο Φράιμπουργκ και στη Χαϊδελβέργη όπου γνωρίστηκε με τον επίσης διάσημο Γερμανό φιλόσοφο Καρλ Γιάσπερς, ο οποίος έγινε φίλος της και μέντοράς της. Το 1933 μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία.

Από το 1933 μέχρι το 1940 ζει στο Παρίσι όπου διευθύνει μία φιλανθρωπική σιωνιστική οργάνωση, η οποία μεταφέρει ορφανά εβραιόπουλα στην Παλαιστίνη, ενώ παράλληλα σπουδάζει ευρωπαϊκή ιστορία. Από το 1940 μέχρι το τέλος της ζωής της, το 1975, ζει στις ΗΠΑ. Στην αρχή εργάζεται για διάφορα περιοδικά, κατόπιν σε ένα ερευνητικό κέντρο για τον εβραϊσμό, μετά αναγορεύεται καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, ενώ είναι η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Πρίνστον. Έγινε διάσημη με το έργο της «Ολοκληρωτικό σύστημα» που θεωρείται ως σήμερα ‘σπουδή στην σύγχρονη πολιτική θεωρία και φιλοσοφία’. Άλλα έργα της είναι: «Η ανθρώπινη κατάσταση» (1958), «Μεταξύ παρελθόντος και μέλοντος» (1961), «Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς» (1968), και το περίφημο «Περί βίας» (1970).

Στο πλατύ κοινό έγινε γνωστή, όταν υπέγραψε μαζί με τον επίσης Γερμανοεβραίο Άλμπερτ Αϊνστάιν επιστολή-καταγγελία κατά του νεοϊδρυθέντος κράτους του Ισραήλ για την σφαγή Παλαιστινίων αγροτών, αλλά και από την κριτική που άσκησε εναντίον της στρατιωτικής επέμβασης των ΗΠΑ στο Βιετνάμ.

Για την Χάνα Άρεντ το ύψιστο καθήκον στον σύγχρονο κόσμο, είναι η αναγκαιότητα ‘ανεξάρτητης πολιτικής συμπεριφοράς και κρίσης’ σε έναν κόσμο που, όπως η ίδια διαπίστωνε, ‘τα κοινά’ έχουν χάσει την ακτινοβολία τους: «Η οικουμένη και οι άνθρωποι, οι οποίοι κατοικούν σε αυτήν, δεν είναι το ίδιο πράγμα. Οικουμένη, κόσμος είναι ό,τι υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους, αυτό το ενδιάμεσο φαίνεται ότι είναι το αντικείμενο των αποριών μας, των ελπίδων και των ανησυχιών μας. Ακόμη και εκεί όπου η οικουμένη έχει σχετική ισορροπία ή διατηρείται σε σχετική ισορροπία, το δημόσιο, το κοινό έχει χάσει την ικμάδα του, την ακτινοβολία του, που αρχέγονα ανήκε στην φύση του.»

Στη δεκαετία ’60 – ‘70 η Χάνα Άρεντ έγινε το σύμβολο της αριστερής αντιπολίτευσης στην Ευρώπη, ενώ μέχρι σήμερα φιλόσοφοι, πολιτολόγοι και πολιτικοί επισημαίνουν ότι παραμένει «ζωντανή και επίκαιρη η μνήμη και η σκέψη της». Ο Γερμανός φιλόσοφος Ότο Καλσόιερ, υπογραμμίζει ότι ο ρόλος της ελίτ, όπως τον όρισε η Χάνα Άρεντ, ισχύει μέχρι σήμερα: «Οι ελίτ παίζουν σημαντικό ρόλο σε κάθε κοινωνία. Η γερμανική ελίτ π.χ. διαδραμάτισε καταστροφικό ρόλο στη παραμόρφωση της γερμανικής κοινωνίας στο σύστημα τρομοκρατίας της ολοκληρωτικής εξουσίας, γιατί, όπως λέει η Άρεντ, κάθε ελίτ διαθέτει υψηλή νοημοσύνη, και επινοεί με ευκολία για κάθε πολιτική αλητεία την πλέον κατάλληλη δικαιολογία, που συγχωρεί την ενεργή συμμετοχή της σε αυτή ή την παθητική της στάση.»

Τέλος πολιτικοί όλων των αποχρώσεων δηλώνουν τουλάχιστον θαυμασμό για την οξύνοια και την αναλυτική της δεινότητα. Η Γερμανίδα πολιτικός Ρίτα Σίσμουτ, πρώην πρόεδρος της γερμανικής βουλής και φωτισμένη μορφή της συντηρητικής παράταξης, υποστηρίζει ότι τα κείμενα της Χάνα Άρεντ την εμψυχώνουν: «Η Χάνα Άρεντ είναι εκείνη που με αφυπνίζει από την καθημερινή πολιτική πράξη. Όταν χάνομαι στο λαβύρινθο και τη θολότητα της πολιτικής και του αιώνιου ερωτήματος ‘γιατί κάνω αυτό και όχι το άλλο;’ τα κείμενά της μου ξεκαθαρίζουν τη σκέψη, μου προσφέρουν αμέσως διαύγεια, μου απαντούν. Κι αυτό γιατί η Χάνα Άρεντ έχει οράματα. Παρ’ όλα αυτά είναι δύσκολο σήμερα να αρθρώσουμε στη λεγόμενη δημοκρατική μας κοινωνία το μήνυμα της Άρεντ: ότι πολιτικό και πολιτική είναι η αγάπη προς τον άνθρωπο και την οικουμένη.»

Βιβή Παπαναγιώτου