70 χρόνια μετά την εξέγερση

Η Κριστίνα Μπουντνίκα ήταν μόλις έντεκα ετών όταν έγινε μάρτυρας της εξέγερσης στο Γκέτο της Βαρσοβίας. Δεν είδε ιδίοις όμμασι τις μάχες, αλλά τις ένοιωσε στο πετσί της, όπως λέει: «Επάνω όλα φλέγονταν. Το χώμα στο καταφύγιό μας είχε γίνει τόσο καυτό που αναγκαζόμασταν να καταφύγουμε στου υπονόμους για να δροσιστούμε. Επί μέρες τρέχαμε πέρα-δώθε, μέσω του μικρού τούνελ στον υπόνομο, όπου κάποια στιγμή εμφανίστηκαν τα πρώτα πτώματα. Όταν οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν ότι οι υπόνομοι χρησιμοποιούνταν ως δίοδοι διαφυγής, άρχισαν να πυροβολούν μόλις έβλεπαν κεφάλια στα φρεάτια».

Μάχη αξιοπρέπειας

Η Κριστίνα ήταν το νεότερο μέλος της 10μελούς οικογένειάς της. Τα δυο μεγαλύτερα αδέρφια της είχαν μεταφερθεί στο στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα το 1942, στο πλαίσιο των πρώτων μαζικών εκτοπισμών. Ο πατέρας της, που ήταν ξυλουργός, αποφάσισε τότε να αναλάβει δράση: «Μαζί με τα εναπομείναντα αδέρφια μου άρχισε να κατασκευάζει ένα καταφύγιο κάτω από την αποθήκη του σπιτιού μας», θυμάται η σήμερα 81χρονη. Εκεί κατέφυγε όλη η οικογένεια το 1943 με την ελπίδα να καταφέρει να αποδράσει κάποτε μέσα από τους υπονόμους με τους οποίους ήταν συνδεδεμένο το καταφύγιο».

Η Κριστίνα είχε έξι αδέλφια. Όταν οι δυο μεταφέρθηκαν στην Τρεμπλίνκα, την οικογένεια φρόντιζαν τα υπόλοιπα αδέλφια της. Συχνά εγκατέλειπαν το καταφύγιο για να βγουν έξω, να ενισχύσουν την εξέγερση αλλά και να βρουν τρόφιμα. Μια ημέρα δυο αδέρφια της ανέβηκαν την λάθος στιγμή. Έγιναν αμέσως αντιληπτοί και πυροβολήθηκαν. Οι εξεγερθέντες, θυμάται η Κριστίνα, «μάχονταν λιγότερο για τη ζωή τους και περισσότερο για την αξιοπρέπειά τους. Οι Γερμανοί ήθελαν να μας αφαιρέσουν το δικαίωμα να είμαστε άνθρωποι. Η εξέγερση αυτή κατέδειξε ότι δεν θα το κατάφερναν».

«Ήθελαν να αποφασίσουν οι ίδιοι πώς θα πεθάνουν»

Το γκέτο της Βαρσοβίας ιδρύθηκε το 1940 στην εβραϊκή συνοικία της πόλης. Πριν το κύμα μαζικών εκτοπισμών στα στρατόπεδα εξόντωσης το 1942, ζούσαν εκεί περί τις 400.000 Εβραίοι. Έπειτα απέμειναν μόλις 60.000 άνθρωποι. Στις αρχές του 1943 ο Χάινριχ Χίμλερ διέταξε την πλήρη εκκένωση του γκέτο. Μέχρι τότε οι περισσότεροι Εβραίοι απέρριπταν την ένοπλη αντίσταση, και για θρησκευτικούς λόγους. Όταν όμως επρόκειτο να ξεκινήσουν οι τελευταίες επιχειρήσεις μαζικής μεταφοράς τους, εκατοντάδες νεαροί Εβραίοι αποφάσισαν να αντισταθούν.

Στις 19 Απριλίου του 1943, την παραμονή του εβραϊκού Πάσχα, οι δυνάμεις της ναζιστικής Γερμανίας εισέβαλαν στο γκέτο της Βαρσοβίας για να καταπνίξουν την εξέγερση των εγκλείστων, εντούτοις βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια απροσδόκητη αντίσταση. Οι νεαροί Εβραίοι γνώριζαν ότι οι πιθανότητές τους ήταν μηδαμινές, καθώς τους έλειπαν όπλα, τρόφιμα αλλά και έξωθεν υποστήριξη. Όταν στις αρχές Μαΐου οι Γερμανοί περικύκλωσαν το καταφύγιό τους, άρχισαν οι μαζικές αυτοκτονίες. «Ήθελαν να αποφασίσουν οι ίδιοι πώς θα πεθάνουν», λέει ο Ζίγκμουντ Στεπίνσκι, διευθυντής του νέου Μουσείου της Ιστορίας των Πολωνών Εβραίων στη Βαρσοβία. Ο θάνατός τους ισοδυναμούσε, σύμφωνα με τον ίδιο, με πολιτικό μανιφέστο. «Ήθελαν να δείξουν ότι οι Εβραίοι μπορούν να αντισταθούν και ότι οργάνωσαν την πρώτη εξέγερση εναντίον των ναζί». Η εξέγερσή τους έγινε σύμβολο και για τους υπόλοιπους, έρχεται να συμπληρώσει η Κριστίνα Μπουντνίκα. Ακολούθησαν εξεγέρσεις και σε άλλα εβραϊκά γκέτο.

Τρομακτικός απολογισμός

Υπεύθυνος για την καταστολή της εξέγερσης ήταν ο διοικητής των SS Γιούργκεν Στρόοπ. Τον Μάιο του 1943 ανέφερε ότι «56.065 Εβραίοι εξοντώθηκαν αποδεδειγμένα». Ελάχιστοι επέζησαν, ανάμεσά τους και η Κριστίνα Μπουντνίκα. Επί εννέα μήνες ζούσε με την οικογένειά της στο καταφύγιο.

Τον Σεπτέμβριο του 1943 ο αδερφός της Ραφάλ οργάνωσε μαζί με τη βοήθεια πολωνικής αντιστασιακής οργάνωσης την απόδραση της οικογένειας. Πρώτοι διέφυγαν μέσω των υπονόμων η Κριστίνα και ο νεότερος αδερφός της, ενώ επρόκειτο να ακολουθήσουν οι γονείς και μια αδερφή της. Εντούτοις οι γονείς της είχαν εξαντληθεί και δεν ήταν πλέον σε θέση να εγκαταλείψουν την κρυψώνα. Η δεύτερη κόρη αποφάσισε να μείνει μαζί τους. Μια δεύτερη προσπάθεια διάσωσης όμως δεν ήταν πλέον δυνατή. Έτσι πέθαναν μέσα στο καταφύγιό τους. Μέχρι το τέλος του πολέμου διάφορες οικογένειες έκρυβαν και φρόντιζαν την μικρή Κριστίνα, τη μοναδική επιζώσα της 10μελούς οικογένειας.


Rosalie Romaniec / Κώστας Συμεωνίδης

Υπεύθ. σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής