ادوارد شواردنادزه، سیاستمدار شوروی– گرجی با اهمیت جهانی

انتصاب ادوارد شواردنادزه، رئیس حزب کمونیست گرجستان به حیث وزیر خارجه شوروی پیشین در ماه جولای سال 1958 غیرمنتظره بود. او که آن زمان 57 سال داشت، در بخش سیاست خارجی کاملا بی تجربه به شمار می آمد.

شواردنادزه آن زمان پله های ترقی را در حزب و در دولت گرجستان به سرعت پشت سر گذاشته بود و به عنوان رئیس حزب کمونیست کشورش به دلیل مبارزه با فساد و خویش خوری در وطن اش نام کشیده بود.

به این ترتیب او برای همکاری با میخایل گورباچف که چند ماه پیش از آن به حیث دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی منتصب شده بود، بسیار مناسب بود.

زیرا صرف نظر از این که گورباچف و شواردنادزه هر دو از قفقاز بودند و از سال های 1960 یک دیگر را می شناختتند، هر دو یک هدف مشترک داشتند و آن این بود که برای اقتصاد پوسیده شوروی سابق که فساد در آن ریشه دوانده بود، چشم انداز تازه ای ایجاد کنند.

اقتصاد راکد شوروی، مشروعیت سیستم حاکمیت کمونیستی و ایدیولوژی سوسیالیسم پیروز را در اواسط سال های 80 به خطر انداخته بود.

قرار بود که جهت بهبود استاندارد زندگی مردم که ناراضی بودند و سروصدایشان در آمده بود، بودجه دولت از بخش تجهیزات و صنایع سنگین بیرون کشیده شده و در بخش های دیگر مصرف شود. اما برای انجام این طرح، اول باید کشیدگی ها در رابطه شرق با غرب و به خصوص با ایالات متحده رفع می شد.

وزیر خارجه با طرز فکر جدید

شواردنادزه با فعالیت هایش طی پنج سال پس از انتصابش، نام اش را در تاریخ جهان ثبت کرد. با نام او و گورباچف، قراردادهای خلع سلاح با ایالات متحده، خروج نیروهای شوروی از افغانستان و عدم دخالت در انقلاب های صلح آمیز اروپای شرقی و مرکزی ارتباط داده می شود.

به خصوص برای آلمانی ها این سیاستمدار گرجستانی– همانند گورباچف – همیشه کسی است که به عنوان یکی از عاملان اتحاد دوباره آلمان در خاطرات باقی خواهد ماند.

شواردنادزه جزو آن دسته از سران سیاسی است که «جنگ سرد» را میان ابرقدرت های آن زمان، ایالات متحده و شوروی پایان دادند. از اقدام های او در این زمینه در سطح جهانی قدرشناسی شد.

ادوارد شواردنادزه در دسمبر سال 1990 از سمت وزارت خارجه شوروی اعلام کناره گیری کرد. او نسبت به خطر یک حکومت دیکتاتوری هشدار داد و به نیروهایی اعتراض کرد که با ادامه اصلاحات در شوروی و انحلال سیستم حاکمیت کمونیستی مخالف بودند.

او همچنان به عنوان یکی از نزدیکان گورباچف فعالیت سیاسی داشت، اما پس از کودتا علیه گورباچف در ماه آگست سال 1991 و انحلال شوروی در دسمبر همان سال، نقش شواردنادزه در مسکو پایان یافت.

بازگشت به وطن

اما ترک مسکو به معنای ترک صحنه سیاسی نبود. شواردنادزه به گرجستان بازگشت تا قدرت را به دست بگیرد. این کشور آن زمان تازه از اتحاد جماهیر شوروی سابق مستقل شده بود و از نظر سیاسی و اقتصادی درهم پاشیده بود.

این سیاستمدار کهنه کار در انتخابات خزان سال 1992 اکثریت قریب به مطلق آراء را به دست آورد و در دهه پیش رو – از سال 1995 به عنوان رئیس جمهور گرجستان – موفق شد کشور را ثبات بخشد.

اما شواردنادزه در آخرین سال های ریاست جمهوری اش به یک مانع بر سر راه پیشرفت دموکراتیک و اقتصادی گرجستان تبدیل شد. به نظر می آمد که او بیشتر با خویش خوری و رشوه خواری سعی بر حفظ قدرتش دارد تا این که برای پیشروی کشورش در مسیر یک حکومت قانونمدار تلاش کند. هنگامی که در نوامبر سال 2003 در انتخابات پارلمانی تقلب صورت گرفت، اعتراض های گسترده به انقلاب موسوم به گل رز منجر شد. این پایان چندان خوشایندی برای شواردنادزه نبود، اما به هرحال تعویض قدرت بدون خونریزی انجام شد.

کناره گیری شواردنادزه از قدرت به تاریخ 23 نوامبر سال 2003 به معنای پایان یک عصر سیاسی در گرجستان بود. او صحنه سیاست را برای همیشه ترک گفت و در پی آن آغاز به نوشتن خاطراتش کرد. این سیاستمدار گرجستانی به مناسبت نشر خاطرات زندگی اش در مصاحبه با دویچه وله گفته بود: «دموکراسی همیشه بالاترین هدف من بوده است».

شواردنادزه قسما به این هدف رسید. دست آوردهای پراهمیت او به عنوان وزیر خارجه شوروی تحت الشعاع آخرین سال های فعالیت سیاسی او قرار می گیرند که لحظه مناسب را برای ترک مسند قدرت از دست داد.