آغاز دومین جنگ گازی ترکمنستان در سرمای زمستان
۱۳۹۵ دی ۱۴, سه‌شنبه
روز یکشنبه (اول ژانویه/ ۱۲ دی) شرکت "ترکمن گاز" برای دومین بار بعد از ۹ سال صادرات گاز به ایران را به خاطر عدم‌پرداخت یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار بدهی ایران قطع کرد. بر اساس قراردادی که از ٢٠ سال پیش بین شرکت ملی گاز ایران و شرکت "ترکمن گاز" امضا شده، بخشی از گاز مصرفی مناطق شمالی ایران با واردات از ترکمنستان تأمین می‌شود.
رسانه‌های ترکمنستان خبر قطع گاز این کشور به ایران را منتشر نکردند و درباره این حادثه تاکنون سکوت کرده‌اند. برخلاف آن رسانه‌های ایران با جنجال زیادی این مسئله اقتصادی را به یک موضوع سیاسی تبدیل کرده‌اند. مناقشه یا جنگ گازی همسایه شمالی که گاز استان‌های گلستان، مازندران، خراسان جنوبی و تا حدی گیلان را هم توسط دو خط لوله خود تامین می‌کند اکنون به سطح کلان مملکتی رسیده است.
بیشتر بخوانید:ترکمنستان بار دیگر ارسال گاز به ایران را متوقف کرد
شرکت ملی گاز، وزیر نفت، معاون رئیس جمهور و مجمع نمایندگان شمال به سرعت واکنش نشان دادند. پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو گزارش داده است که گاز ۴ نیروگاه در شمال ایران برای مدیریت تامین گاز خانگی قطع شده است. اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری، با صدور بخشنامه‌ای به همه وزارتخانهها، سازمانها، مؤسسهها و شرکتهای دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و استانداریهای سراسر کشور، رعایت اعتدال در مصرف گاز را خواستار شد.
وزارت امور خارجه ترکمنستان هم پس از ۲ روز قطع گاز روز سه‌شنبه (۳ ژانویه) با صدور بیانیه مطبوعاتی دلیل اصلی قطع صدور گاز از کشورش را "عدم پرداخت بدهی" از طرف ایران اعلام کرد و شرکت ملی گاز ایران را مقصر دانست. وزارت امور خارجه ترکمنستان تلاش بر سر سیاسی کردن قطع گاز ترکمنستان را "اقدام غیر‌دوستانه" توصیف کرده است.
قطع گاز یک مشکل اقتصادی است نه سیاسی
لطیف ایزدی، روزنامه‌نگار و مدیر مسئول تارنمای "اولکامیز" در استان گلستان به دویچه وله (فارسی) می‌گوید: مسئله‌ای که بین ایران و ترکمنستان به وجود آمده یک موضوع تجاری-اقتصادی است و جنبه سیاسی ندارد. آقای ایزدی تاکید می‌کند ایران هم برق خود را به عراق قطع کرد و این موضوع صرفا اقتصادی بوده و رسانه‌ای و سیاسی نشده است.
این کارشناس محلی در قیاس با ۹ سال پیش که گاز ترکمنستان برای اولین بار در سال ۱۳۸۶قطع شده بود، وضعیت کنونی را چنین توصیف می‌کند: «امسال هوا در قیاس با ۹ سال پیش کمی گرم‌تر است و فعلا گاز خانگی مثل قبل وجود دارد. مصرف گاز مایع هم بیشتر شده است. دولت مردم را به صرفه‌جویی تشویق می‌کند و برخی کمپین‌ها هم در شبکه‌های مجازی به وجود آمده است که شهروندان را به صرفه‌جویی در مصرف گاز تشویق می‌کنند.»
نگرانی مردم استان‌های شمالی
ایران داری دومین ذخیره گازی دنیاست با این وجود مجبور شده از همسایه شمالی گاز وارد بکند. علی‌اصغر یوسف‌نژاد، عضو هیئت رئیسه مجلس و نماینده ساری، می‌گوید که قطع گاز ترکمنستان تبعات ناخوشایندی برای مصرف‌کنندگان خانگی به وجود خواهد آورد. او تاکید می‌کند: «داشتن مشکل در تأمین گاز مردم در کشور ما که بر ذخائر بی‌نظیر نفت و گاز قرار دارد شرم‌آور است و دلیل آن ضعف‌های زیرساختی است که در کمترین زمان باید رفع شود.»
بیشتر بخوانید:مردم از قطع گاز می‌گویند و مسئولان از صدور آن
کارشناسان امور گاز می‌گویند که چاه‌های اصلی گاز ایران در جنوب کشور واقع شده و برای انتقال آن نیاز به احداث خط لوله ۵ هزار کیلومتری دارد. طبق برآورد کارشناسان ساخت چنین خط لوله‌ای مقرون به صرفه نیست.
ترکمنستان و خزانه خالی
یک کارشناس "گازپروم" که نخواست نامش فاش شود در گفت‌وگو با دویچه وله گفت که تبعات قطع صدور گاز به ایران بیشتر به ضرر ترکمنستان است؛ او تاکید کرد: «در خزانه دولت ترکمنستان پول نیست و نیاز شدیدی به دلار دارد. روسیه گاز ترکمنستان را نمی‌خرد. چین هم بابت گازی که می‌خرد وام ۸ میلیارد دلاری پرداخت کرده و این مبلغ مصرف شده است. از طرفی قیمت نفت به شدت کاهش یافته و در نتیجه نرخ گاز افت پیدا کرده است. اگر قطع گاز ترکمنستان به ایران ادامه یابد بر وضعیت اقتصادی ترکمنستان تاثیر منفی خواهد گذاشت. بخش اصلی بودجه ترکمنستان از طریق فروش برق، صادرات نفت و گاز تامین می‌شود.»
به نظر این کارشناس مشکل اصلی ترکمنستان و ایران تعیین نرخ گاز صادراتی به ایران است و تنها راه حل "جنگ گازی" مذاکره طرفین است. او ولی به این هم اشاره می‌کند که مذاکره با طرف ایرانی بسیار مشکل است. کارشناس گازپروم یادآور می‌شود: «من بارها از مقامات ترکمنستان شنیدم که گفتند تا صبح با مقامات ایرانی مذاکره کردند و اگر به نتیجه‌ای هم رسیدند نهایتا رضایت رهبر ایران را هم باید کسب می‌کردند. اگر خامنه‌ای اجازه بدهد مشکل حل می‌شود و تصمیم نهایی دست وزیر یا معاون او نیست، بلکه باید در سطح عالی مملکتی حل شود. در سطح پائین مذاکره انجام می‌شود و نهایتا باید رهبر ایران چراغ سبز نشان دهد.»
واکنش ایران اشتباه است
برخی از کارشناسان محلی که در امور گاز تحقیق می‌کنند از جمله دالغا خاتین‌اوغلو، مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری "ترند" آذربایجان اوغلو می‌گویند: «ایران با گذشت ۹ سال هنوز نه تنها بدهی گازی خود به ترکمنستان را پرداخت نکرده، حتی مذاکرات جدی نیز برای نحوه پرداخت بدهی انجام نشده است. در ماه اوت ۲۰۱۶ طی دیداری که با امیرحسین زمانی‌نیا در باکو داشتم، ایشان می‌گفت که رقم بدهی دقیقا مشخص نیست و رقمی حول ۶۰۰ میلیون تا یک و نیم میلیارد دلار حتی بالاتر می‌تواند باشد که باید دو طرف پیرامون این موضوع مذاکره کنند. به عبارتی، تا همین تابستان، ایران به صورت جدی با ترکمنستان مذاکره نکرده بود.»
به گفته خاتین‌اوغلو قیمت گاز ترکمنستان به ایران حدود ۳۶۰ دلار بوده که رقم معقولی بوده است.
جایگزینی برای گاز ترکمنستان
خاتین‌اوغلو همچنین تاکید می‌کند که ایران تنها یک میدان عمده گازی با یک پالایشگاه در منطقه خانگیران دارد که به همراه تجهیزات انتقال گاز از جنوب به شمال شرق، روی هم تنها ۶۰ درصد از گاز مورد نیاز استان خراستان، سمنان، مازندران و برخی مناطق دیگر را تامین می‌کند.
به گفته این کارشناس اگر زمستان سردی در پیش رو نباشد، ایران می‌تواند با قطع گاز پتروشیمی خراسان، جایگزین کردن سوخت گاز نیروگاه‌های شمال شرق با نفت کوره و گازوئیل و دعوت مردم به صرفه‌جویی این زمستان را سر کند. برای سال‌های آینده نیز همین کاررا انجام دهد تا نهایتا پروژه خط لوله سراسری یازدهم را به ارزش ۴ و نیم میلیارد دلار راه‌اندازی کند. به گفته خاتین‌اوغلو این پروژه یک دهه است که تعریف شده، اما هنوز آغاز نشده است.
مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری "ترند" در پایان صحبت‌های خود نتیجه می‌گیرد که ایران بایستی طی سال‌های گذشته موضوع بدهی خود به همسایه شمالی را با جدیت دنبال می‌کرد. قطع گاز ترکمنستان اکنون ریسک بزرگی برای ایران به حساب می‌آید.
ارجاع پرونده گازی به دیوان داوری
به گفته برخی دیگر از کارشناسان ادامه بحران گازی ایران و ترکمنستان به ضرر هر دو کشور است و حتی ارجاع پرونده به دیوان داوری هم کمکی به وضعیت فعلی نخواهد کرد.
امید شکری کله‌سر، کارشناس انرژی در واشنگتن در این رابطه به "دویچه‌وله" (فارسی) می‌گوید ارجاع پرونده گازی به دیوان داوری بین‌المللی در شرایط کنونی نمی‌تواند مشکل تامین گاز در استان‌های شمالی را برطرف کند و ادامه مذاکرات تا رسیدن به چارچوب مورد قبول هر دو طرف بهترین راه برای حل اختلاف قیمت گاز وارداتی از ترکمنستان است.