آغاز ماه محرم؛ امر به معروف و نهی از منکر
۱۳۸۴ بهمن ۱۱, سه‌شنبه
بحث «امر به معروف و نهی از منکر» گرچه از ابتدای انقلاب همواره به گوش می‌رسید، و حتا در سا‌ل‌های آغاز جمهوری اسلامی بحث‌های جدی‌‌ای در مورد تشکیل وزارتخانه‌ای برای این امر مطرح بوده، همچنان نه حدود و ثغور این «امر و نهی» مشخص است و نه روشها و اصول اجرایی آن. امروز بیش از دوازده سال از زمان تشکیل ستادی می‌گذرد که وظیفه‌اش «احیای امر به معروف و نهی از منکر» تعیین شد. با تشکیل این ستاد، که ریاستش بر عهده‌ی امام جمعه‌ی هر شهر و قائم مقامیش بر عهده‌ی استاندار است، هفته‌ی اول ماه محرم هفته‌ی احیای امر به معروف و نهی از منکر نامیده شد. از آن زمان نهادها، شوراها و تشکل‌های بسیاری برای پیشبرد این منظور تشکیل شد اما ظاهرا این کار آنگونه که بسیاری می‌پسندند انجام نشده است. دبیر پیشین ستاد احیا، محمود صلاحی، یکسال قبل و پس از گذشت بیش از یک دهه از تاسیس این ستاد در گفتگویی با روزنامه‌ی همشهری [۲۷ بهمن ۱۳۸۳] اعلام کرده بود «ما هنوز در ابتدای راهیم.» و کندی روند کار ستاد را از جمله به دلیل کمبود بودجه و اعتبار لازم دانست.
در روزها و هفته‌های اخیر تحرک بیشتری در فعالیتهای ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر به چشم می‌خورد. این ستاد در ادامه‌ی فعالیتهای تشکیلاتی خود شوراهای بسیاری در وزارتخانه‌ها، اداره‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مختلف تشکیل داده است. چهارم آبان‌ماه به میزبانی بانک سپه «جلسه فوق‌العاده مجمع دبیران شوراهای امر به معروف و نهی از منکر» در تهران تشکیل شد. در این جلسه سید مهدی هاشمیان جانشین معاونت ادارات و کارخانجات ستاد، اظهار امیدواری کرد «با حمایت دولت، حرکت‌های فرهنگی سازمان‌ها در قالب طرح‌های مختلف مانند نهضت اخلاقی ـ قرآنی از نظام و انسجام بیشتری برخوردار شوند.»
پیش از این نیز، ۱۱ دیماه، بانک کشاورزی، پنجمین جلسه‌ی ستاد امر به معروف و نهی از منکر خود را تشکیل داد. بنا بر خبر مدیریت شعب این بانك در استان تهران در این جلسه مقرر شد « با عنایت به مصادف شدن ایام محرم با قیام انقلابی ٢٢ بهمن» از ۱۵ تا ۱۸ بهمن ماه «هر روز صبح از ساعت ٧ لغایت ٤٥/٧ در محل سالن اجتماعات مدیریت مراسم دعای زیارت عاشورا برگزار گردد.»
دبیر تازه‌ی ستاد احیا، احمد بزرگر نیز روز شنبه ۸ بهمن ماه در یک کنفرانس خبری به تشریح فعالیتهای این ستاد پرداخت. به گفته‌ی او تا کنون ۱۳۵۰ شورای احیا در استانها و ۹۰ شورا در وزارتخانه‌ها تشکیل شده است. بزرگر همچنین خبر داد که «پیش‌نویس لایحه امر به معروف و نهی از منكر در كمیسیون فرهنگی مجلس در حال بررسی است تا حیطه فعالیت‌ها و وظایف این ستاد در دوره جدید روشن شود.» کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم تابستان سال گذشته بررسی چنین طرحی را در دستور کار خود قرار داده بود.
اما آنچه فعالیتهای ستاد امر و نهی را موجب نگرانی شهروندان می‌کند مراسم کارمندان بانک و تشکیل شوراها و ستادهای بی‌شمار نیست. آن جنبه از این امر و نهی‌ها که به مخدوش شدن حقوق شهروندی می‌انجامد، حیطه‌ای است نامشخص که بنابر سلیقه‌ی افراد و نهادها و موقعیتها تفسیر می‌شود. در ماه‌های اخیر و به ویژه در شهرستانها باز شاهد ایجاد مزاحمتهایی برای شهروندان و به ویزه جوانان بوده‌ایم. در شهرهای بزرگ مانند اصفهان و شیراز و در خیابان‌هایی که محل تجمع مراکز خرید یا تفریح هستند نه تنها لحن تذکرها هر روز تندتر می‌شود که کار در بسیاری از موارد از تذکر گذشته و به بازجویی می‌انجامد.
در حالی که بسیاری از مسئولان کار ستادهای احیا را تنها به رفتار شهروندان مربوط نمی‌دانند آن وجه از امر به معروف و نهی از منکر که بیشتر در صحنه اجتماع به چشم می‌آید دخالت در امور خصوصی شهروندان است؛ دخالتی که حدودش را قانون مشخص نکرده است.
آیت‌الله هاشمی شاهرودی چندی پیش با بیان این که «جامعه اسلامی نیازمند احیای امر به معروف و نهی از منكر است» خبر از تشکیل نهادی با نام «ستاد حفاظت اجتماعی» داد. به گفته‌ی رئیس قوه‌ی قضاییه «جوانان متدین در محلات و مساجد از بی‌بند و باری و ارتكاب معاصی و جرایم در محلات خود رنج می‌برند، اما آنان از حمایت قانون و مسئولان برخوردار نبوده و به سمت اجرای وظایف اجتماعی خود هدایت نمی‌شوند آنها انرژی زیادی دارند اما به علت عدم سازماندهی از آن استفاده نمی‌شود و وقتی جرایم مختلف در محلات اتفاق می‌افتد یك جوان متدین نمی‌داند چه وظیفه‌ای دارد.»
آنچه تا کنون به عنوان امر به معروف و نهی از منکر تجربه شده شهروندان را ناراضی و بدبین کرده است. این نکته‌ای است که بسیاری از مسئولان نیز بدان واقفند. دبیر ستاد احیا، احمد برزگر، روز شنبه گفت «رویكرد ستاد احیا امر به معروف و نهی از منكر كار فرهنگی برای احیای این فریضه است و برای این كار دو اصل آموزش و ذهنیت‌‌زدایی را در دستور كار قرار داده است زیرا عده‌ای به دلیل احساس تكلیف و با نیت خیر به‌دلیل عدم آموزش، ذهنیت نامناسبی را نسبت به این فریضیه در اذهان ایجاد كرده‌اند.» ظاهرا تعریف دقیق امر و نهی و روشهای اجرای آن کار ساده‌ای نیست. سایت مناسبت‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی برای «دستیابی به نگرشی نوین» از این مقوله چهار تعریف ارائه می‌دهد که یکی از آنها چنین است: «امر به معروف و نهی از منكر عامل تنظیم كننده و گرانیگاه حركت اصلاح‌طلبانه درون حاكمیت دینی و تبدیل كننده شتاب اصلاحات از پیمایش پاندولی و نامنظم به شتابی بالانسی و برخوردار از تعادل و پایداری» است!
و به این ترتیب تعریف امر به معروف و نهی از منکر که اصل هشتم قانون اساسی آن را «وظیفه‌ای همگانی» خوانده است پس از ۲۷ سال همچنان ناروشن است.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران