آلمان و بازار داغ موسيقى و فيلمهاى باليوودى
۱۳۸۵ مهر ۱۷, دوشنبه
تا همين چند سال پيش، شايد بعضى فيلمهاى هنرى هندى موفق مى‌شدند، به بازار آلمان راه پيدا كنند و در سينماهاى كوچك به روى پرده بيايند، اما حال فيلمهاى باليوودى، از لحاظ محبوبيت جهشى درخور توجه داشته و هم در چند شبكه تلويزيونى آلمان، جايگاهى خاص پيدا كرده‌اند و هم جزئى از برنامه سينماهاى آلمان شده‌اند.
فيلمهاى هندى كه تا مدتى پيش فقط از طريق اينترنت و بعضى فروشگاههاى هندى قابل تهيه بود، امروزه ديگر در اكثر DVD فروشيها در دسترس است و حتى بسيارى از ويدئوكلوبها هم بخشى را اختصاص داده اند به فيلمهاى هندى.
در طى هفته هاى گذشته نيز با توجه به برگزارى نمايشگاه جهانى كتاب و حضور هند به عنوان مهمان ويژه، آثار نويسندگان هندى و كتابهاى جورواجور درباره هند، پشخوان كتابفروشيها را مزين کرده است. در خور توجه آنکه تعدادى از اين كتابها به سينماى هند و فيلهاى باليوودى اختصاص دارند.
و اما نيم نگاهى بياندازيم به تاريخ سينماى هند و بعضى از ويژگيهاى آن: اولين نمايش فيلم در هند در روز هفتم ژوئيه سال ۱۸۹۶، در هتل واتسون در بمبئى صورت گرفت. در سالهاى بعد، در بمبئى به طور مرتب فيلم نمايش داده مى‌شد و در سال ۱۸۹۹ هم اولين فيلم هندى به نمايش درآمد، فيلمى مستند كه تصاويرى از مبارزه دو كشتيگير را نشان مى‌داد.
البته تا پيداش اولين فيلم سينمايى هندى سالها طول كشيد. در روز ۲۱ آوريل ۱۹۱۳، اولين فيلم سينمايى هندى به اسم «راجا هاريشچاندرا» در حضور تماشگرانى برگزيده اكران شد كه داستان او برگرفته از اسطوره هاى هند بود. سالهاى ۱۹۱۳ تا ۱۹۳۰ دوران فيلمهاى صامت است. گفته مى‌شود كه در طول اين سالها ۱۲۰۰ فيلم صامت ساخته شده كه البته اكثر آنها از بين رفته اند.
سال ۱۹۳۱، سال تولد اولين فيلم ناطق هندى است که Alam Ara (نور جهان) نام دارد و ساخته اردشير ايرانى است. در اين فيلم که به زبان هندى است، موسيقى نقشى مهم برعهده داشت. از همان زمان بود كه عنصرى به فيلمهاى هندى پيوست که هنوز هم نقشى مهم و حتى تعيين كننده در فيلمهاى هندى ايفا مى‌كند: موسيقى و آواز.
در سال ۱۹۴۷ كشور هند به استقلال دست يافت و اين تغيير و تحولات اساسى، تاثيرى تعيين كننده هم بر سينماى اين كشور گذاشت. از اكران اولين فيلم ناطق هندى تا آخرين دوران استعمار بريتانيا ، اكثر فيلمهاى هندى به شخصيتهاى اسطوره‌اى مى‌پرداختند و يا فيلمهاى اكشن بودند.
پس از كسب استقلال و همچنين در آخرين سالهاى حضور انگليس در هند، مضمونهاى سياسى هر روز اهميت بيشترى پيدا كردند و يافتن پاسخ اين پرسش كه هند و هويت هندى چيست، به يكى از مشغله‌هاى ذهنى فيلمسازان بدل شد. صاحبنظران سالهاى بين ۱۹۴۷ و ۱۹۶۹ را دوران طلايى سينماى هند مى‌دانند و ستاره اين دوران هم از ديد آنها تهيه كننده، كارگردان و هنرپيشه‌اى است كه اسمش براى خيلى از ايرانيان آشناست: راج كاپور.
يکى از فيلمهاى پرآوازه اين دوران فيلم معروف سنگام است كه راج كاپور در آن نقش آفرينى كرده و كارگردانى آن را بر عهده داشت. فيلم سنگام در سال ۱۹۶۴ به روى پرده سينماها رفت و با توجه به صحنه‌هايى كه در شهرهايى ديدنى اروپا فيلمبردارى شده بود، جذاب و تازه بود.
با شروع دهه هفتاد ميلادى، دوران ملودرامهاى پر از صحنه‌هاى رقص و آواز هم كم كم به سر رسيد و فيلمهاى عاشقانه و رومانتيك، جاى خود به فيلمهاى اكشن و پرهيجان دادند كه بيشتر حول و حوش خشم و غضب مردان جوان و مسئله انتقام جويى دور مى‌زدند.
در سال ۱۹۷۱، هند به بزرگترين توليدكننده فيلم در جهان بدل شد. در اين سال مجموعا ۴۳۳ فيلم در هند ساخته شد و اين تعداد در سال ۱۹۷۹، حتى به ۷۱۴ فيلم رسيد. ستاره بزرگ اين دوران كه البته هنوز هم بزرگترين، ستاره آسمان سينماى هند محسوب مى‌شود، آميتاب باچان است.
يكى از نمونه‌هاى بارز اين دوران، فيلمى است به نام «زنجير» محصول سال ۱۹۷۳ كه آميتاب باچان در آن نقش پليسى عدالت‌طلب را بازى مى‌كند كه در دوران کودکى قتل پدر و مادرش را به چشم مى‌بيند و بعدها به كمك دوستش و زنى كه عاشقش است، از كسى كه يتيمش كرده، انتقام مى‌گيرد.
كلا فيلمهاى اين دوره، جوابى بود به ناآراميهاى سياسى و خشونت روزافزون در شهرهاى بزرگ، جوى كه در واقع قهرمان مى‌طلبيد. يكى ديگر از فيلمهاى معروف اين دوره فيلم شعله، محصول سال ۱۹۷۵ با بازيگيرى آميتاب باچان است كه اين فيلم نيزمانند سنگام، فيلمى آشنا براى بسيارى از ايرانی‌هاست.
بد نيست به اين هم اشاره كنيم كه طبق يكى از نظرسنجيهاى انجام شده در هند، بسيارى از شركت كنندگان در اين نظرسنجى اعتراف كرده و گفته‌اند که فيلم شعله را دست كم ۵۰ بار ديده‌اند.
آغاز دهه نود ميلادى، شروع تغيير و تحولات سياسى در سراسر جهان بود. فروپاشى شوروى سابق كه يكى از شريكان مهم هند محسوب مى‌شد، گشايش سياسى اقتصادى هند را به دنبال داشت و اين امر بر فيلمهاى اين كشور تاثير گذاشت. دوران خشونت و انتقامجويى در فيلمها به پايان رسيد و درامهاى خانوادگى و فيلمهاى موزيكال پر زرق و برق به پرده سينماى هند برگشت.
به ويژه در ميان محصولات سينمايى ده سال اخير هند، فيلمهايى هستند كه با توجه به اين تغيير ژانر و همچنين بالا بودن كيفيتشان موفق شده‌اند تا به اين اندازه در اروپا از جمله در آلمان گل كنند. شبكه تلويزيونى RTL II در آلمان به موقع به جذابيت فيلمهاى هندى پى برد و از حدود يكى و سال پيش تا به حال، به طور مرتب فيلمهاى باليوودى پخش مى‌كند.
شروع اين كار با فيلم معروف Kabhi Khusi Kabhie Gham «چه در خوشى و چه در غم» بود. اين فيلم حدود سه سال پيش هم در سينماهاى آلمان تحت عنوان انگليسى‌اش، Sometimes happy sometimes sad روى پرده رفت، اما آنطور كه بايد و شايد مورد استقبال قرار نگرفت.
يكى از دلايل اصلى استقبال كم علاقمندان سينما از فيلم «چه در خوشى چه در غم» در زمان اكران اين فيلم در آلمان اين بود كه اين فيلم سه ساعت و نيمه، با زيرنويس نمايش داده شد و در آلمان هم فيلمهايى كه با زيرنويس روى پرده مى‌روند، فيلمهايى هنرى هستند كه معمولا در سالنهايى كوچك و با گنجايش كم اكران مى‌شوند. طبيعى است که كمتر كسى حاضر است، بنشيند و فيلمى سه ساعته را با زيرنويس تماشا كند.
كانال RTL II اما حساب شده عمل كرد و اين فيلم محبوب را كه يكى از پرخرج‌ترين فيلمهاى تاريخ سينماى هند محسوب مى‌شود، در نسخه‌اى دوبله شده پخش كرد. جالب توجه اينكه كار دوبله اين فيلم به آلمانى در عرض سه ماه و نيم انجام شد، كارى كه بهيچوجه ساده نبود، چون در خيلى از جاهاى فيلم، صحنه داستان از يك گفتگوى ساده به يك ترانه بدل مى‌شود و بايد ظرافت خاصى به خرج داد تا اين انتقالات و جهش‌ها به خوبى صورت بگيرد.
يكى ديگر از نكات درخور توجه، ارزان بودن حق پخش محصولات سينمايى هند است كه معمولا بر رقمى بين ۱۰ تا ۱۲ ميليون دلار بالغ مى‌شود و اين مبلغ به مراتب كمتر از چيزيست كه كانالهاى تلويزيونى براى ساخته‌هاى هاليوودى بايد پرداخت كنند.
همانطور كه اشاره شد در اين دوران بازار باليوود در آلمان داغ داغ است و در اين بين، شاهرخ خان، ستاره برجسته و محبوب سينماى هند هم بيش از هر كس ديگرى توانسته است دل دوستداران باليوود را به دست بياورد. حتى بعضى از منتقدان نه از رونق باليوود كه از رونق شاهرخ خان در آلمان سخن مى‌گويند.
در همين دو سه ماه گذشته دو مجله ويژه باليوود به صف نشريات آلماني‌زبان ملحق شده‌اند. تعداد كتابهايى هم كه به زبان آلمانى در طى يكى دو سال گذشته درباره باليوود منتشر شده‌اند، درخور توجه است.
يكى از آثار جدى، كتابى است به نام «مقدمه‌اى بر سينماى هند» كه تحقيقى است درباره تاريخ سينماى اين كشور و بررسى صنعت فيلمسازى هند با درنظر گرفتن تغيير و تحولات اجتماعى سياسى. كتاب «كارخانه روياساز باليوود» هم يكى ديگر از كارهاى جدى است كه آن البته بيتشر به سينماى باليوودى مى‌پردازد تا به كل سينماى هند.
شركت معروف «ادل ركوردز» كه بيشتر در زمينه انتشار آلبوم موسيقى فعال است نيز به تازگى مجموعه‌اى متشكل از چهار سى دى با ترانه هاى فيلمهاى معروف باليوود و كتابى ۱۲۰ صحفه‌اى مصور درباره سينماى هند منتشر كرده كه آنهم كاريست فوق العاده.
در كنار اين آثار جدى، كتابهاى مختلفى درباره باليوود و ستارگانش منتشر شده كه در بين آنها حتى يك كتاب آشپزى هم ديده مى‌شود و از جمله حاوى دستور غذاهاى مورد علاق شاهرخ خان است.
بد نيست در پايان، به چند آمار جالب توجه هم اشاره كنيم. در هند هر ساله حدود ۹۰۰ فيلم به بيست زبان مختلف ساخته مى‌شود و صعنت فيلمسازى هند هم سالانه به طور متوسط ۸ ميليارد دلار درآمد دارد. هر روز ۳ ميليون هندى در سراسر اين كشور سينما مى‌روند و در هند مجموعا ۱۲ هزار سالن سينما وجود دارد. در كل هم بيش از ۲ و نيم ميليون نفر در صنعت سينماى هند اشتغال دارند.
شهرام احدى